Στις 14 Μαρτίου του 1986, η διαστημοσυσκευή Giotto του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος ESA προσέγγισε στην πλησιέστερη δυνατή απόσταση τον κομήτη του  Χάλλεϋ, φωτογραφίζοντας τον πυρήνα του από απόσταση μόλις 600 km. 

Αναμφισβήτητα, ο κομήτης του Χάλλεϋ είναι ο γνωστότερος κομήτης. Με περίοδο 75-76 χρόνια, ο κομήτης του Χάλλεϋ μάς επισκέπτεται τακτικά τα τελευταία 2.400 χρόνια, καθώς απ’ ό,τι φαίνεται οι περιοδικές του διελεύσεις είχαν παρατηρηθεί και καταγραφεί ήδη από το 240 π.Χ. Με περίοδο 75-76 χρόνια, το επόμενο ραντεβού του μαζί μας υπολογίζεται για τα μέσα του 2061. Το 1986, μάλιστα, στο τελευταίο πέρασμά του από την διαστημική μας γειτονιά, πέντε διαστημοσυσκευές, δύο Σοβιετικές, δύο Ιαπωνικές και μία Ευρωπαϊκή, προσπάθησαν να του αποσπάσουν από κοντά τα μυστικά που κρύβει. Η Ευρωπαϊκή διαστημοσυσκευή Giotto, ειδικότερα, κατόρθωσε να τον προσεγγίσει σε απόσταση «μόλις» 600 km. 

Οι κομήτες, όπως εξάλλου και οι αστεροειδείς, είναι διαστημικά λείψανα της γένεσης του Ηλιακού μας συστήματος. Σε αντίθεση, όμως, με τους αστεροειδείς, οι κομήτες σχηματίστηκαν σε σχετικά μεγαλύτερες αποστάσεις από τον Ήλιο, γι’ αυτό και περιέχουν μεγάλες ποσότητες παγωμένων αερίων. Με μέγεθος που κυμαίνεται από μερικές εκατοντάδες μέτρα μέχρι και μερικές δεκάδες χιλιόμετρα, οι κομήτες αποτελούνται από σαθρές συσσωματώσεις πετρωμάτων, σκόνης και πάγου, αναμεμιγμένων με μικρότερες συγκεντρώσεις παγωμένων πτητικών ενώσεων, όπως μονοξείδιο και διοξείδιο του άνθρακα, μεθάνιο και αμμωνία. Οι κομήτες που μας έχουν «επισκεφθεί» μέχρι σήμερα περιφέρονται γύρω από τον Ήλιο με περιόδους που κυμαίνονται από λίγα χρόνια μέχρι και αρκετές εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια, ενώ ανάλογα με την διάρκεια της περιόδου τους προέρχονται από δύο διαφορετικές περιοχές του Ηλιακού συστήματος. 

Μέχρι πρόσφατα οι περισσότεροι επιστήμονες θεωρούσαν ότι οι κομήτες μικρής περιόδου προέρχονται από την Ζώνη Kuiper. Επειδή, ωστόσο, ο τροχιές των περισσότερων σωμάτων της Ζώνης αυτής είναι λίγο έως πολύ σταθερές, οι περισσότεροι αστρονόμοι θεωρούν πλέον ότι ο κομήτες μικρής περιόδου προέρχονται από τον Διάσπαρτο Δίσκο (Scattered Disk). Η Ζώνη Kuiper εκτείνεται σε αποστάσεις 30-50 ΑΜ μακριά από τον Ήλιο (1 Αστρονομική Μονάδα ισούται με την μέση απόσταση της Γης από τον Ήλιο) και περιβάλλει σαν δαχτυλίδι την περιοχή του Διαστήματος όπου κινούνται οι πλανήτες, ενώ αποτελείται από κομμάτια παγωμένων πτητικών ενώσεων και πετρωμάτων. Στο εσωτερικό όριο αυτής της ζώνης βρίσκεται και ο Πλούτωνας, που μέχρι το 2006 θεωρείτο πλανήτης, αλλά έκτοτε «υποβιβάστηκε» σε νάνο πλανήτη.

Κατά κανόνα, οι πλανήτες του Ηλιακού συστήματος, αλλά και τα ουράνια σώματα της Ζώνης Kuiper, κινούνται σε επίπεδα τα οποία λίγο ως πολύ συμπίπτουν με αυτό της Εκλειπτικής, δηλαδή με το επίπεδο που σχηματίζει η τροχιά της Γης γύρω από τον Ήλιο. Ο Διάσπαρτος Δίσκος, από την άλλη, αποτελείται κι αυτός από αντίστοιχα «βρόμικα παγόβουνα», με ιδιαίτερα ελλειπτικές τροχιές, όμως, που τα φέρνουν από τις 30-35 ΑΜ ακόμη και στις 100 ΑΜ μακριά από τον Ήλιο. Σε αντίθεση, μάλιστα, με τα ουράνια σώματα της Ζώνης Kuiper, αλλά και με τους υπόλοιπους πλανήτες, τα ουράνια σώματα του Διάσπαρτου Δίσκου κινούνται σε ιδιαίτερα κεκλιμένες τροχιές, που τέμνουν το επίπεδο της Εκλειπτικής.

Τέλος, στις παρυφές της βαρυτικής «κυριαρχίας» του Ήλιου, σε αποστάσεις οι οποίες υπερβαίνουν τις 50.000 ΑΜ από τον Ήλιο, εικάζεται ότι υπάρχει ένα αραιό σφαιρικό νέφος παγωμένων σωμάτων, το επονομαζόμενο Νέφος Oort, που αποτελεί την σχεδόν ανεξάντλητη δεξαμενή των κομητών με μεγάλη περίοδο. 

Οι περισσότεροι κομήτες παραμένουν αδρανείς στις δύο αυτές περιοχές. Κάποιες φορές, όμως, εξαιτίας των βαρυτικών αλληλεπιδράσεων που ασκούνται πάνω τους, ξυπνούν από την «χειμερία νάρκη» τους και εκτινάσσονται προς το εσωτερικό τμήμα του Ηλιακού συστήματος. Οι κομήτες μικρής περιόδου επηρεάζονται συνήθως από τις βαρυτικές αλληλεπιδράσεις των γιγάντιων πλανητών, κυρίως του Ποσειδώνα. Αντιθέτως, ο κομήτες μεγάλης περιόδου εκτρέπονται από το Νέφος Oort εξαιτίας των βαρυτικών επιρροών που ασκούνται από γειτονικά μας άστρα, από νέφη αερίων και σκόνης, τα οποία «συναντά» το Ηλιακό σύστημα, καθώς περιφέρεται γύρω από το γαλαξιακό κέντρο κ.ο.κ. 

Φωτογραφία: Ο πυρήνας του κομήτη του Χάλλεϋ, όπως φωτογραφήθηκε από την διαστημοσυσκευή Giotto.

Credit: © ESA/MPAe Lindau

π