π
Αστρικό Λείψανο
από τον Διονύση Σιμόπουλο
Το πορτρέτο ενός τμήματος του νεφελώματος των Ιστίων που μας έχει στείλει το Διαστημικό Τηλεσκόπιο «Χαμπλ» μας υπενθύμισε κάτι που οι περισσότεροι από ‘μας αγνοούν τελείως σχετικά με την απίστευτη βιαιότητα που επικρατεί στον φαινομενικά ήρεμο και γαλήνιο ουρανό. Γιατί παρ’ όλη την φαινομενική ηρεμία που παρουσιάζεται να επικρατεί εκεί έξω, στην πραγματικότητα το Σύμπαν είναι γεμάτο βία και αναταραχή, μια αστείρευτη πηγή συνεχούς δράσεως. Αρκεί να σας υπενθυμίσουμε ότι η έκρηξη ενός υπερκαινοφανούς άστρου, μια έκρηξη δηλαδή σουπερνόβα, έχει ένταση ίση με την ταυτόχρονη έκρηξη ενός τρισεκατομμυρίου, δισεκατομμυρίων βομβών υδρογόνου.
Τα υπολείμματα μιας τέτοιας έκρηξης καταγράφονται στην φωτογραφία του «Χαμπλ» που αποτυπώνει τις λεπτομέρειες ενός νεφελώματος που ονομάζεται NGC 2736 ή «Νεφέλωμα Μολύβι» (λόγω του σχήματος που έχει) προς την κατεύθυνση του νότιου αστερισμού των Ιστίων και σε απόσταση 815 ετών φωτός από τη Γη. Η σουπερνόβα έκρηξη που το δημιούργησε συνέβη πριν από 11.000 χρόνια και σήμερα τα αέρια υλικά που εκτοξεύτηκαν από την θανάσιμη εκείνη έκρηξη είναι διασκορπισμένα σε μια έκταση 230 ετών φωτός, που στον ουρανό της Γης καλύπτει 100 φορές μεγαλύτερη έκταση απ’ αυτήν που καλύπτει η Πανσέληνος. Κι όμως το νεφέλωμα της φωτογραφίας μας είναι απλώς ένα ελάχιστα μικρό τμήμα των λειψάνων της έκρηξης εκείνης.
Τέτοιου είδους εκρήξεις συμβαίνουν στην περίπτωση γιγάντιων άστρων που μέσα σε μερικές εκατοντάδες ή και δεκάδες εκατομμύρια χρόνια περνούν στη φάση του κόκκινου υπεργίγαντα με διάμετρο 500 φορές την τωρινή διάμετρο του Ήλιου. Το τέλος για την κατηγορία αυτή των ιδιαίτερα πλούσιων σε υλικά άστρων, έρχεται συνήθως εκρηκτικά εξ’ αιτίας της βίαιης κατάρρευσης του πυρήνα τους που εκπέμπει προς τα εξωτερικά του στρώματα ένα ωστικό κύμα το οποίο διαλύει τελικά το άστρο στα εξ ων συνετέθη. Τέτοιες εκρήξεις παράγουν τη λάμψη δισεκατομμυρίων άστρων, ενώ ο πυρήνας του καταρρέει συνθλίβοντας την ύλη που περιέχεται εκεί. Αν η μάζα του πυρήνα δεν ξεπερνά τις 3 περίπου ηλιακές μάζες τότε, είναι δυνατόν να τεθεί φρένο στην συμπίεση. Αυτό γίνεται με τον αφανισμό κάθε άλλου σωματιδίου της ύλης εκτός από τα νετρόνια τα οποία έρχονται σε φυσική επαφή μεταξύ τους. Το τι παραμένει, όταν η κατάρρευση του αστρικού πυρήνα σταματήσει, είναι ένας γιγάντιος ατομικός πυρήνας διαμέτρου 20 περίπου χιλιομέτρων, που περιστρέφεται γύρω από τον εαυτό του δεκάδες ή και εκατοντάδες φορές κάθε δευτερόλεπτο. Αυτό δηλαδή που παραμένει είναι ένας πάλσαρ ή άστρο νετρονίων.
[NASA]
π