π
Κόκκινοι γίγαντες και άσπροι νάνοι
από τον Διονύση Σιμόπουλο
Στον αστερισμό του Ωρίωνα βρίσκεται ένα κοκκινωπό άστρο που ονομάζεται Μπετελγκέζ. Είναι το 11ο σε λαμπρότητα άστρο του ουρανού και το φως του χρειάζεται 520 χρόνια για να φτάσει μέχρι τη Γη.
Πρόκειται για έναν πραγματικό γίγαντα με όγκο 500 εκατομμύρια φορές μεγαλύτερο από του Ήλιου. Το άστρο αυτό βρίσκεται στα τελευταία στάδια της ζωής του αλλά λόγω του μεγάλου του όγκου εκπέμπει φωτεινότητα 12.000 ήλιων.
Ο Μπετελγκέζ έχει φτάσει προ πολλού στο στάδιο του «κόκκινου γίγαντα» που είναι το προτελευταίο στάδιο της ζωής του. Γιατί για κάθε άστρο που ζει στο Σύμπαν το στάδιο αυτό είναι ο προθάλαμος του θανάτου του. Ενός θανάτου που θ’ αφήσει πίσω του ένα από τρία μόνο πιθανά «λείψανα» ανάλογα με την μάζα που έχει το άστρο.
Όταν ένα άστρο με λιγότερα υλικά από τέσσερις ηλιακές μάζες γίνει κόκκινος γίγαντας μπαίνει σε μια περίοδο αστάθειας. Η βαρυτική του δύναμη δεν είναι ικανή να συγκρατήσει τα εξωτερικά του στρώματα τα οποία αποχωρίζονται σιγά-σιγά και διαφεύγουν στο Διάστημα.
Οι αστρονόμοι των περασμένων αιώνων με τα μικρά τους τηλεσκόπια νόμιζαν ότι τα αντικείμενα αυτά έμοιαζαν με πλανήτες, γι’ αυτό και τα ονόμασαν «πλανητικά νεφελώματα».
Τα διαστελλόμενα αέρια των πλανητικών νεφελωμάτων περιλαμβάνουν το μεγαλύτερο μέρος της αρχικής μάζας ενός άστρου και καθώς αποχωρίζονται απ’ αυτό αφήνουν πίσω τους τον γυμνό υπερθερμασμένο πυρήνα του. Αντικρίζουμε δηλαδή το «πτώμα» του αρχικού άστρου που έχει φτάσει πια στο τέλος της ζωής του.
Παρ’ όλο όμως που ο πυρήνας αυτός έχει πάψει να παράγει ενέργεια, η επιφανειακή του θερμοκρασία φτάνει τους 100.000 βαθμούς Κελσίου. Η μεγάλη αυτή θερμότητα οφείλεται στην τεράστια συμπίεση των υλικών του που έχουν περιοριστεί σε μια σφαίρα στο μέγεθος της Γης μας. Το αρχικό δηλαδή άστρο έχει μετατραπεί σ’ έναν «άσπρο νάνο» που ακτινοβολεί με ένα έντονο γαλαζόλευκο φως από μια επιφάνεια 16.000 φορές μικρότερη από την αρχική του.
Τα διαστελλόμενα αέρια του κελύφους που περιβάλλει τον άσπρο νάνο ερεθίζονται από την υπεριώδη ακτινοβολία που εκπέμπει και έτσι λάμπουν. Δισεκατομμύρια όμως χρόνια αργότερα, ο άσπρος νάνος θα πάψει σιγά-σιγά να ακτινοβολεί μετατρεπόμενος σ’ έναν κρυστάλλινο, άψυχο, «μαύρο νάνο».
Credits: NASA
π