π
Ο γαλαξίας NGC 5728
του Αλέξη Δεληβοριά, Διδάκτορα Φυσικής
Ο ραβδωτός σπειροειδής γαλαξίας NGC 5728 βρίσκεται 130 εκατ. έτη φωτός μακριά στον αστερισμό του Ζυγού και ανακαλύφθηκε τον Μάιο του 1787 από τον αστρονόμο William Herschel. Πρόκειται για έναν γαλαξία τύπου Seyfert, στο κέντρο του οποίου κρύβεται ένας ενεργός γαλαξιακός πυρήνας, που «τροφοδοτείται» από μια γιγάντια μαύρη τρύπα με μάζα 330 εκατ. φορές μεγαλύτερη από αυτή του Ήλιου.
Αυτή η εικόνα του γαλαξία ελήφθη με την Κάμερα Ευρέος Πεδίου 3 (WFC3) του διαστημικού τηλεσκοπίου Hubble, η οποία «βλέπει» στο ορατό και στο υπέρυθρο φως. Ο γαλαξίας NGC 5728, ωστόσο, εκλύει ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία και σε άλλα μήκη κύματος, τα οποία παραμένουν αόρατα για την κάμερα WFC3.
Εάν, λοιπόν, ισχυριζόταν κάποιος ότι ο NGC 5728 είναι «απλά» ένας φωτεινός ραβδωτός σπειροειδής γαλαξίας, θα έκανε λάθος! Γιατί στην πραγματικότητα, ο γαλαξίας αυτός είναι ένας γαλαξίας τύπου Seyfert, ο ενεργός πυρήνας του οποίου εκλύει τεράστιες ποσότητες ακτινοβολίας που όμως δεν επαρκούν ώστε να «επισκιάσουν» την ακτινοβολία ολόκληρου του γαλαξία. Υπάρχει, ωστόσο, και ένα άλλο είδος ενεργού γαλαξιακού πυρήνα, τα επονομαζόμενα κβάζαρ, η εκτυφλωτική φωτεινότητα των οποίων υπερβαίνει κατά πολύ την φωτεινότητα ενός «κοινού» γαλαξία, καθώς ο πυρήνας τους εκπέμπει τεράστιες ποσότητες ενέργειας, ασύγκριτα μεγαλύτερης από αυτήν που θα μπορούσε να δικαιολογήσει ο αριθμός των άστρων που περιέχει.
Οι γαλαξίες Seyfert και τα κβάζαρ δεν είναι παρά οι ηπιότερες και βιαιότερες εκφάνσεις του ίδιου φαινομένου, το οποίο ενεργοποιείται από τις γιγάντιες μαύρες τρύπες που τα ουράνια αυτά αντικείμενα φιλοξενούν στους πυρήνες τους. Έλκοντας, δηλαδή, με το πανίσχυρο βαρυτικό της πεδίο τα αέρια και την σκόνη που την περιβάλλει, η μαύρη τρύπα σχηματίζει γύρω της έναν αχανή περιστρεφόμενο δίσκο αερίων και σκόνης, γνωστό ως δίσκο προσαύξησης. Καθώς τα υλικά του δίσκου στροβιλίζονται με όλο και μεγαλύτερη ταχύτητα, όλο και πλησιέστερα προς τον ορίζοντα γεγονότων της, υπερθερμαίνονται σε εκατομμύρια βαθμούς Κελσίου, εκλύοντας ακτινοβολία.
Έτσι, λοιπόν, ο ενεργός πυρήνας ενός γαλαξία Seyfert εκλύει την ίδια ποσότητα ενέργειας με έναν ολόκληρο γαλαξία. Τα κβάζαρ, από την άλλη, που εμπεριέχουν πολύ μεγαλύτερες μαύρες τρύπες στον πυρήνα τους, εκλύουν την ενέργεια εκατοντάδων γαλαξιών, γι’ αυτό και η ακτινοβολία τους είναι τόσο εκτυφλωτικά φωτεινή, ώστε πρακτικά είναι αδύνατο να παρατηρήσουμε τους γαλαξίες που τα φιλοξενούν.
Credit: ESA/Hubble, A. Riess et al., J. Greene
π