Θεωρούμενος μέχρι προσφάτως ως ο ένατος πλανήτης του Ηλιακού μας Συστήματος, ο Πλούτωνας υποβιβάστηκε στην κατηγορία του πλανήτη-νάνου. Η αμφιλεγόμενη αυτή απόφαση ελήφθη στις 24 Αυγούστου 2006 από τη Διεθνή Αστρονομική Ένωση και βασίστηκε στο γεγονός ότι η τροχιά του Πλούτωνα επικαλύπτει εν μέρει τις τροχιές και άλλων ουράνιων σωμάτων, όπως αστεροειδών ή του πλανήτη Ποσειδώνα.

Η απόφαση αυτή όχι μόνο δεν έγινε αποδεκτή από όλους τους αστρονόμους, αλλά ξεσήκωσε και έντονες αντιδράσεις, οι οποίες αναμένεται να συνεχιστούν. Ορισμένοι τη χαρακτήρισαν αυθαίρετη, αφού, όπως υποστηρίζουν, και άλλοι πλανήτες, συμπεριλαμβανομένης και της Γης, κινούνται σε τροχιά η οποία δεν είναι «απαλλαγμένη» από μικρά ουράνια σώματα, όπως είναι οι αστεροειδείς για παράδειγμα.

Η ιστορία αυτή για τον Πλούτωνα προβλήθηκε ιδιαιτέρως από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και κάπου στην πορεία ίσως να χάθηκε και λίγο η ουσία αφού πιο ουσιαστικό είναι να διευρύνουμε τις γνώσεις μας για τη δημιουργία και την εξέλιξη του Ηλιακού μας Συστήματος και των ουράνιων σωμάτων που το αποτελούν και λιγότερο η ταξινόμησή τους ή πώς θα τα ονομάζουμε.

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή. Όσο παράξενο και αν ακούγεται, οι αστρονόμοι δεν είχαν, μέχρι πριν από λίγο καιρό, ορίσει με κάποιον κοινά αποδεκτό επιστημονικό ορισμό το τι είναι ένας πλανήτης. Αν και διαισθητικά οι αστρονόμοι, αλλά και το ευρύτερο κοινό «ξέρουν» τι είναι ένας πλανήτης, δεν είχε υπάρξει μέχρι πρότινος η «ανάγκη» να προσδιοριστεί με αυστηρά επιστημονικούς όρους.

Η κατάσταση αυτή άρχισε σιγά-σιγά να αλλάζει τα τελευταία 15 χρόνια όταν άρχισαν να αποκαλύπτονται δεκάδες άλλα ουράνια σώματα στο Ηλιακό μας Σύστημα, παγωμένοι κόσμοι πέρα από την τροχιά του Πλούτωνα, σε μια περιοχή που οι αστρονόμοι ονομάζουν Ζώνη Kuiper.

Όταν μάλιστα το 2003 ανακοινώθηκε η ανακάλυψη σε αυτήν την περιοχή του ουράνιου σώματος 2003 UB313, αυτού που ανεπίσημα ακόμα αποκαλείται Ζίνα, η ανάγκη για τη διατύπωση ενός ορισμού επανήλθε στο προσκήνιο.

Με διάμετρο 1000 περίπου χιλιόμετρα μεγαλύτερη από αυτήν του Πλούτωνα, το UB313 είχε παρουσιαστεί πανηγυρικά από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης ως ο δέκατος πλανήτης του Ηλιακού μας Συστήματος. Τ

α ουράνια σώματα που απαρτίζουν τη Ζώνη Kuiper ανέρχονται σε χιλιάδες. Μέχρι σήμερα έχουν ήδη ανακαλυφθεί δεκάδες τέτοιοι παγωμένοι κόσμοι, σε πολλούς από τους οποίους η διάμετρός τους υπερβαίνει τα 1000 χιλιόμετρα (συγκριτικά, η διάμετρος του Πλούτωνα υπολογίζεται στα 2300 χιλιόμετρα).

Γι αυτό και οι αστρονόμοι είναι βέβαιοι ότι στα επόμενα χρόνια θα συνεχίσουν να ανακαλύπτονται και άλλα ουράνια σώματα, ακόμα και με μέγεθος συγκρίσιμο ή και μεγαλύτερο από αυτό του Πλούτωνα. Τι θα γίνει λοιπόν τότε;

Θα αλλάζει συνεχώς ο αριθμός των πλανητών του Ηλιακού μας Συστήματος;

Αυτό το δίλημμα κλήθηκαν μεταξύ άλλων να αντιμετωπίσουν οι αστρονόμοι που παρακολούθησαν την 26η Γενική Συνέλευση της Διεθνούς Αστρονομικής Ένωσης (International Astronomy Union, IAU) στην Πράγα που έλαβε χώρα μεταξύ 14 και 25 Αυγούστου 2006.

Χωρίς να υπολογίσουμε την επιστημονική διαμάχη γι αυτό το θέμα που είχε προηγηθεί στο διαδίκτυο και αλλού μεταξύ των αντιμαχόμενων πλευρών, οι οποίες υποστήριζαν διαφορετικές προσεγγίσεις, χρειάστηκαν 8 ολόκληρες ημέρες έντονων συζητήσεων και αντιπαραθέσεων προκειμένου να καταλήξουν σε μια τελική πρόταση, η οποία κατατέθηκε προς έγκριση την Πέμπτη 24 Αυγούστου 2006, προτελευταία μέρα της Συνέλευσης.

Σύμφωνα μ αυτήν, ένα ουράνιο σώμα θεωρείται πλανήτης εάν περιφέρεται γύρω από ένα άστρο, είναι αρκετά μεγάλο, ώστε η ίδια του η βαρύτητα να του προσδίνει σφαιρικό σχήμα και έχει «καθαρίσει» την περιοχή γύρω από την τροχιά του από όλα τα άλλα μικρότερα ουράνια σώματα, που αποτελούν τα «συντρίμμια» του πρώιμου Ηλιακού μας Συστήματος, αφομοιώνοντας κάποια από αυτά ή εκσφενδονίζοντάς τα μακριά μέσω βαρυτικών αλληλεπιδράσεων.

Σύμφωνα με την τελική πρόταση, προσδιορίζονται ακόμα δύο νέες κατηγορίες ουράνιων σωμάτων, οι πλανήτες-νάνοι και τα «μικρά ουράνια σώματα του Ηλιακού Συστήματος».

Οι πλανήτες-νάνοι είναι ουράνια σώματα, τα οποία υπακούουν μόνο στα δύο πρώτα κριτήρια και τα οποία δεν είναι δορυφόροι. Οτιδήποτε περισσεύει, για παράδειγμα αστεροειδείς και κομήτες, χαρακτηρίζονται πλέον ως «μικρά σώματα του Ηλιακού μας Συστήματος».

Η πλειοψηφία των αστρονόμων που δήλωσαν παρόντες ψήφισαν υπέρ αυτής της πρότασης, υποβαθμίζοντας έτσι τον Πλούτωνα σε πλανήτη-νάνο. Με το νέο ορισμό η Δήμητρα, μέχρι πρότινος ο μεγαλύτερος αστεροειδής του Ηλιακού μας Συστήματος, καθώς και ο 2003 UB313 ανήκουν πλέον στη συνομοταξία των πλανητών-νάνων.

Η αμφιλεγόμενη αυτή απόφαση έχει ήδη προκαλέσει την οργή πολλών αστρονόμων. Όπως υποστηρίζουν, από τους 10.000 αστρονόμους-μέλη της IAU μόλις το 4% παρέμεινε στην Πράγα τη μέρα της τελικής ψηφοφορίας.

Το γεγονός ότι δεν υπήρχε η δυνατότητα ηλεκτρονικής ψηφοφορίας για τα χιλιάδες μέλη της, τα οποία δεν μπόρεσαν να παρευρεθούν στην Πράγα την ημέρα της τελικής ψηφοφορίας, χαρακτηρίζεται από πολλούς περισσότερο ως πραξικόπημα παρά ως δημοκρατική διαδικασία.

Ο Alan Stern, για παράδειγμα, επικεφαλής της διαστημικής αποστολής Νέοι Ορίζοντες της NASA, της πρώτης διαστημικής αποστολής με αντικείμενο τη μελέτη του Πλούτωνα, χαρακτήρισε την όλη ιστορία απαράδεκτη, υποστηρίζοντας ότι η διαχωριστική γραμμή μεταξύ πλανητών και πλανητών-νάνων στερείται νοήματος, δίνοντας το ακόλουθο, ακραίο είναι η αλήθεια, παράδειγμα προκειμένου να στηρίξει τη θέση του: «Είναι σαν να προσδιορίζουν, βασισμένοι σε μια αυθαίρετη απόφαση, ότι κάποιοι άνθρωποι δεν είναι άνθρωποι ακριβώς επειδή έχουν την τάση να ζουν σε ομάδες».

Επιπλέον, σύμφωνα με τον Stern, ο ίδιος ο ορισμός επιστημονικά είναι αντιφατικός, αφού όπως υποστηρίζει ορισμένοι πλανήτες δεν έχουν «καθαρίσει» πλήρως τις τροχιές τους, αναφέροντας ως παράδειγμα το Δία, ο οποίος «συνοδεύεται» στην τροχιά του από 100.000 περίπου μικρούς αστεροειδείς.

Επιπλέον, συνεχίζει ο Stern, ούτε ο Ποσειδώνας έχει πλήρως «καθαρίσει» την τροχιά του αφού, αν το είχε κάνει, ο Πλούτωνας δεν θα έπρεπε να βρίσκεται εκεί που βρίσκεται σήμερα. Άλλοι αστρονόμοι αντιθέτως, θεωρούν ότι η απόφαση που ελήφθη ήταν η σωστή και ότι το θέμα έχει κλείσει.

Εάν πιστέψουμε στα λεγόμενα του Stern, οι αστρονόμοι που αντιτίθενται στην απόφαση της 24ης Αυγούστου, έχουν ήδη ξεκινήσει εκστρατεία «αναβάθμισης» του Πλούτωνα με τη συλλογή υπογραφών κλπ. Γι? αυτό και η επόμενη Γενική Συνέλευση της Διεθνούς Αστρονομικής Ένωσης αναμένεται να πραγματοποιηθεί σε ακόμα περισσότερο τεταμένο κλίμα από την τελευταία.

π