Αυτή η εικόνα του πλανήτη Δία και της Ευρώπης, ενός από τους δορυφόρους του, ελήφθη τον Αύγουστο από το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble, όταν ο πλανήτης βρισκόταν σε απόσταση 653 εκατ. km μακριά από την Γη. Ο Δίας είναι ο μεγαλύτερος σε μάζα και διαστάσεις πλανήτης του Ηλιακού μας συστήματος. Έχοντας μάζα σχεδόν 2,5 φορές μεγαλύτερη από το σύνολο της μάζας όλων των υπόλοιπων πλανητών, ο Δίας και οι δεκάδες δορυφόροι που περιφέρονται γύρω του μοιάζουν κάπως με ένα ηλιακό σύστημα σε μικρογραφία. Δεδομένου, μάλιστα, ότι η ακτίνα του είναι ίση περίπου με το ένα δέκατο της ακτίνας του Ήλιου, ενώ η μάζα του είναι περίπου 1.000 φορές μικρότερη, η μέση πυκνότητα του Δία είναι παραπλήσια με αυτήν του άστρου μας, αλλά αρκετά μικρότερη από αυτήν των εσωτερικών πλανητών. Η διάμετρός του, αντίθετα, είναι τόσο μεγάλη, ώστε κατά μήκος της θα χωρούσαν 11 πλανήτες σαν την Γη, ενώ θα μπορούσαμε να «στριμώξουμε» στο εσωτερικό του περισσότερους από 1.300 γήινους πλανήτες.

Η μέση απόσταση του Δία από τον Ήλιο αγγίζει τα 780 εκατ. km ή τις περίπου 5,2 ΑΜ (όπου 1 Αστρονομική Μονάδα ισούται με την μέση απόσταση της Γης από τον Ήλιο), απόσταση στην οποία συμπληρώνει μία πλήρη τροχιά γύρω από το άστρο μας σε 11,86 χρόνια. Ο Δίας περιστρέφεται γύρω από τον εαυτό του ταχύτερα από οποιονδήποτε άλλον πλανήτη του Ηλιακού συστήματος, αφού η διάρκεια του ημερονυκτίου του δεν υπερβαίνει τις 10 ώρες. Η ταχύτατη αυτή περιστροφή παραμορφώνει το σφαιρικό του σχήμα, εξογκώνοντας την περιοχή στον ισημερινό του έτσι ώστε η διάμετρός του εκεί να είναι σχεδόν 10.000 km μεγαλύτερη από την διάμετρο στους πόλους του. Επειδή, μάλιστα, ο Δίας δεν είναι ένα στερεό συμπαγές σώμα, ο ρυθμός περιστροφής του δεν είναι ο ίδιος για ολόκληρο τον πλανήτη, αλλά μεταβάλλεται ανάλογα με το γεωγραφικό πλάτος, με τον ρυθμό περιστροφής του κοντά στους πόλους να είναι περίπου 5 λεπτά βραδύτερος απ’ αυτόν στον ισημερινό.

Ο Δίας αποτελείται κυρίως από υδρογόνο και ήλιο. Η ατμόσφαιρά του, ωστόσο, εμπεριέχει και ίχνη άλλων ενώσεων, όπως μεθάνιο, υδρατμούς, αμμωνία κ.ά., ενώ τα ορατά νέφη του αποτελούνται κατά κύριο λόγο από κρυστάλλους αμμωνίας. Οι χαρακτηριστικές ζώνες που διακρίνονται στην ορατή ατμόσφαιρά του οφείλουν την πορτοκαλί και καφετιά απόχρωσή τους σε διάφορες χημικές ενώσεις, οι οποίες καθώς ανέρχονται από το εσωτερικό του Δία, αλλάζουν χρώμα εξαιτίας των φωτοχημικών αντιδράσεων που προκαλεί η ηλιακή υπεριώδης ακτινοβολία. Το γνωστότερο ίσως χαρακτηριστικό του Δία είναι η Μεγάλη Κόκκινη Κηλίδα, μία τεράστια περιστρεφόμενη θύελλα, η οποία μαίνεται εδώ και τουλάχιστον 200 χρόνια.

Ο έκτος σε απόσταση δορυφόρος από τον Δία είναι η Ευρώπη, το ουράνιο σώμα για το οποίο υπάρχουν οι σοβαρότερες ως τώρα ενδείξεις ότι κάτω από το παχύ στρώμα πάγου που το καλύπτει εκτείνεται ένας ωκεανός νερού. Φυσικά, σε τόσο μεγάλες αποστάσεις από τον Ήλιο, ο υπόγειος αυτός ωκεανός θα έπρεπε να είναι παγωμένος. Εξαιτίας, όμως, των παλιρροϊκών δυνάμεων που ο Δίας ασκεί στην Ευρώπη, ο φλοιός της «τεντώνεται» προς διαφορετικές κατευθύνσεις, παράγοντας θερμότητα που διατηρεί το νερό στο υπέδαφός της σε υγρή μορφή. Αυτές οι παλιρροϊκές δυνάμεις προκαλούνται επειδή η βαρυτική έλξη του Δία είναι ελάχιστα ισχυρότερη στην πλευρά του δορυφόρου που τον «αντικρίζει», απ’ όσο είναι στην πλευρά του που «βλέπει» μακριά απ’ αυτόν και, καθώς η Ευρώπη περιφέρεται γύρω του, το μέγεθος της διαφοράς αυτής μεταβάλλεται συνεχώς. Σ’ αυτές, μάλιστα, τις παλιρροϊκές πιέσεις που ασκούνται στην επιφάνειά της οφείλονται κατά πάσα πιθανότητα και οι ρωγμές που την διασχίζουν, οι οποίες ανακαλύφθηκαν στην διάρκεια των διαστημικών αποστολών Voyager και Galileo.

Credit: NASA, ESA, A. Simon (Goddard Space Flight Center), and M. H. Wong (University of California, Berkeley) and the OPAL team.

Περισσότερες πληροφορίες στο βιβλίο της παράστασης «Παράξενοι κόσμοι στο Ηλιακό σύστημα», (πατήστε ΕΔΩ για ελεύθερη πρόσβαση)

π