Η απαρχή της Επιστημονικής Επανάστασης μπορεί να προσδιοριστεί χρονικά με την δημοσίευση των πρώτων έργων που αμφισβήτησαν με ριζοσπαστικό τρόπο προηγούμενες αυθεντίες και παγιωμένες αντιλήψεις. Ένα από αυτά ήταν το Revolutionibus Orbium Coelestium (Περί της Περιφοράς των Ουράνιων Σφαιρών), του Πολωνού ιερέα και μαθηματικού Νικόλαου Κοπέρνικου (1473-1543), που δημοσιεύθηκε το 1543, την χρονιά του θανάτου του. 

Θεωρώντας ότι ο Ήλιος βρίσκεται στο κέντρο του Κόσμου και ότι η Γη είναι απλά ένας ακόμη πλανήτης που, όπως και οι άλλοι, περιφέρεται σε κυκλική τροχιά γύρω του, ο Κοπέρνικος απομάκρυνε την Γη και κατά συνέπεια τον άνθρωπο από την προνομιακή τους θέση στο κέντρο του Κόσμου, επηρεάζοντας καθοριστικά την μετέπειτα εξέλιξη των ιδεών στις επιστήμες. 

Η Ηλιοκεντρική θεωρία του Κοπέρνικου, ωστόσο, δεν βρήκε άμεση αποδοχή από τους στοχαστές που τον ακολούθησαν. Ο Δανός αστρονόμος Τύχωνας Μπράχε (1546-1601), για παράδειγμα, απέρριπτε το Ηλιοκεντρικό σύστημα επειδή ερχόταν σε αντίθεση με τα γραπτά της Βίβλου. Υποστήριζε, αντίθετα, ένα γεω-ηλιοκεντρικό σύστημα, σύμφωνα με το οποίο οι 5 γνωστοί τότε πλανήτες περιφέρονται γύρω από τον Ήλιο, ενώ ο Ήλιος και η Σελήνη περιφέρονται γύρω από τη Γη, περιβαλλόμενοι από το σταθερό, αιώνιο και αμετάβλητο ουράνιο στερέωμα. Σε αντίθεση με τον Κοπέρνικο, ο Μπράχε ήταν δεινός παρατηρητής του έναστρου ουρανού και κατέγραφε για χρόνια και με εκπληκτική για την εποχή τους ακρίβεια τις θέσεις των πλανητών. Σ’ αυτές τις παρατηρήσεις βασίστηκε ο Γερμανός μαθηματικός και αστρονόμος Γιοχάνες Κέπλερ (1571-1630), προκειμένου να θεμελιώσει τους τρεις νόμους που περιγράφουν την κίνηση των πλανητών γύρω από τον Ήλιο. 

Βαθιά θρησκευόμενος ο ίδιος, αλλά και ένθερμος υποστηρικτής του Κοπερνίκειου συστήματος, ο Κέπλερ μαθήτευσε δίπλα στον Μπράχε το 1600. Υπό την επίβλεψή του, μάλιστα, προσπάθησε αρχικά να προσδιορίσει την τροχιά του πλανήτη Άρη. Έναν χρόνο αργότερα, ο Μπράχε πέθανε και τα πολύτιμα δεδομένα του πέρασαν στα χέρια του Κέπλερ, που συνέχισε την προσπάθειά του να ανακαλύψει το είδος της τροχιάς που ακολουθούν οι πλανήτες. Και εντέλει την βρήκε: οι τροχιές των πλανητών έπρεπε να είναι ελλειπτικές! 

Σύμφωνα με τον Κέπλερ, λοιπόν, οι πλανήτες κινούνται σε ελλειπτικές τροχιές γύρω από τον Ήλιο, και ο Ήλιος βρίσκεται στην μία από τις δύο εστίες των ελλείψεων που διαγράφουν. Αυτός είναι ο πρώτος νόμος του Κέπλερ. Χρησιμοποιώντας τις παρατηρήσεις του Μπράχε, ο Κέπλερ έκανε μία ακόμη σημαντική ανακάλυψη: Ένας πλανήτης δεν κινείται με την ίδια σταθερή ταχύτητα στην ελλειπτική του τροχιά, αλλά όσο πλησιάζει προς την εστία στην οποία βρίσκεται ο Ήλιος, η ταχύτητά του αυξάνει. Ειδικότερα, η νοητή ευθεία που ενώνει τον κάθε πλανήτη με τον Ήλιο διαγράφει σε ίσους χρόνους περιοχές με ίσα εμβαδά. Αυτός είναι ο δεύτερος νόμος του Κέπλερ. 

Τα πρώτα του αυτά συμπεράσματα, που κωδικοποιήθηκαν στους δύο πρώτους νόμους του, περιγράφονται στο βιβλίο Astronomia Nova (Νέα Αστρονομία), που δημοσιεύτηκε το 1609. Περίπου 10 χρόνια αργότερα, με τη δημοσίευση του Harmonices Mundi (Αρμονίες του Κόσμου), ο Κέπλερ διατυπώνει και τον τρίτο νόμο, σύμφωνα με τον όποιο ο λόγος του τετραγώνου της περιόδου περιφοράς του κάθε πλανήτη προς τον κύβο του μήκους του μεγάλου ημιάξονα της έλλειψης που διαγράφει είναι σταθερός. Αυτό σημαίνει ότι κάθε πλανήτης που κινείται σε μεγαλύτερη τροχιά γύρω από τον Ήλιο, περιφέρεται γύρω του με μικρότερη ταχύτητα. Κατορθώνοντας να τοποθετήσει τα δεδομένα για τις θέσεις των πλανητών πάνω σε ελλειπτικές τροχιές, ο Κέπλερ προσέδωσε μαθηματική αξιοπιστία στην Κοπερνίκεια θεώρηση. Ένθερμος υποστηρικτής της βαθύτερης μαθηματικής αρμονίας του Σύμπαντος, ο Κέπλερ δεν μπορεί παρά να ένιωθε ενθουσιασμένος με τις μαθηματικές σχέσεις στις οποίες κατέληξε. Οι νόμοι του Κέπλερ, ωστόσο, ήταν καθαρά εμπειρικοί, δηλαδή είχαν διατυπωθεί με βάση την παρατήρηση και μόνον, χωρίς καμία θεωρητική ερμηνεία.

Παρόλο που το Ηλιοκεντρικό σύστημα του Κόσμου ήταν αναμφίβολα απλούστερο και «κομψότερο» από το Γεωκεντρικό και παρόλο που ο Κέπλερ είχε ταιριάξει τις τροχιές των τότε γνωστών πλανητών στα δεδομένα του Μπράχε, η ευρύτερη αποδοχή του καθυστέρησε αρκετά. Το ποτάμι, όμως, δεν γύριζε πια πίσω. Στηριζόμενοι στους ώμους των γιγάντων που προηγήθηκαν, κάθε νέα γενιά επιστημόνων θα «έβλεπε» και λίγο μακρύτερα από την προηγούμενη, διευρύνοντας όλο και πιο πολύ τις γνώσεις μας για το Σύμπαν. Η διατύπωση της Ηλιοκεντρικής θεωρίας του Κόσμου από τον Κοπέρνικο, οι λεπτομερείς παρατηρήσεις του Μπράχε, οι τρεις νόμοι του Κέπλερ που διέπουν την κίνηση των πλανητών γύρω από τον Ήλιο, οι παρατηρήσεις με τηλεσκόπιο, τα πειράματα και οι μελέτες που πραγματοποίησε ο Γαλιλαίος είχαν κλονίσει συθέμελα την Αριστοτέλεια φυσική φιλοσοφία και το Πτολεμαϊκό σύστημα του Κόσμου. 

Με τις ανακαλύψεις της Αναγεννησιακής αστρονομίας, η γεωκεντρική θεώρηση έχασε και τα τελευταία της ερείσματα. Η πρώτη αυτή μετατόπιση του κοσμικού κέντρου από την Γη στον Ήλιο, δηλαδή το πρώτο βήμα προς μία νέα αντίληψη, σύμφωνα με την οποία η Γη και συνεπώς ο άνθρωπος δεν έχουν ιδιαίτερη ή ξεχωριστή θέση στο Σύμπαν, έχει μείνει γνωστή ως η Αρχή του Κοπέρνικου.

Μπορείτε να αντλήσετε περισσότερες πληροφορίες για την συναρπαστική εξέλιξη των ιδεών μας για την θέση της Γης και κατά συνέπεια του ανθρώπου στο Σύμπαν από το βιβλίο της ψηφιακής παράστασης Το Κέντρο του Κόσμου: από το Γεωκεντρικό Σύστημα στην διαστολή του Σύμπαντος.

to-kentro-tou-kosmou_web-corr.pdf (eef.edu.gr)

 

Φωτογραφία: Οι τροχιές των πλανητών του Ηλιακού συστήματος περιγράφονται από τους νόμους του Κέπλερ (Credit: NASA). 

Περισσότερες πληροφορίες για την ζωή και το έργο του Κοπέρνικου, του Μπράχε και του Κέπλερ στο ντοκιμαντέρ του Ιδρύματος Ευγενίδου:

Κοπέρνικος, Μπράχε, Κέπλερ: Τρεις σπουδαίοι αστρονόμοι (2011)

π