π
Τι γνωρίζετε, άραγε για… Τον Γαλαξία μας;
από τον Διονύση Σιμόπουλο
Όλα τ' άστρα που βλέπουμε κάθε βράδυ στον ουρανό ανήκουν στη ξεχωριστή μεγάλη οικογένεια άστρων του δικού μας Γαλαξία. Και όλα αυτά δεν είναι παρά τα γειτονικά μας μόνον άστρα. Γιατί ο Γαλαξίας μας αποτελείται από δεκάδες δισεκατομμύρια ακόμη άστρα, που επειδή είναι πάρα πολύ μακριά από μας φαίνονται ότι σχηματίζουν μια γαλακτόχρωμη αμυδρά φωτισμένη λωρίδα που διασχίζει τον ουρανό από τη μιαν άκρη στην άλλη.
Ο Γαλαξίας των Λαών: Δία μέσου των αιώνων αυτή η μεγάλη ασημένια ταινία του ουρανού κέντρισε τόσο τη φαντασία όσο και την περιέργεια του ανθρώπινου νου. Γι' αυτό οι πρώτες εντυπώσεις για τον Γαλαξία μας, όπως φαίνεται από τη Γη, ήταν παράξενες και άλλαζαν από λαό σε λαό γιατί ήσαν επηρεασμένες από τα σπουδαιότερα στοιχεία του κάθε πολιτισμού. Οι αρχαίοι Έλληνες είχαν ονομάσει την φωτεινή αυτή λωρίδα "Γαλαξία Οδό", ή "Κύκλο Γαλακτικό", ενώ οι Ρωμαίοι την ονόμαζαν "Βία Λάκτεα" δηλαδή δρόμο από γάλα. Άλλοι πάλι έλεγαν ότι επρόκειτο για τη ραφή που ενώνει τους ουρανούς μεταξύ τους, ενώ οι αρχαίοι Αιγύπτιοι, μεθοδικοί αποθηκάριοι σταριού, τον είδαν σαν ένα μεγάλο κάμπο από στάρι σπαρμένο στον ουρανό από τη θεά τους Ίσιδα.
Η Γέφυρα του Χρόνου: Μερικοί από τους αρχαίους Έλληνες προσπάθησαν να αντιμετωπίσουν τον Γαλαξία σαν ένα φυσικό φαινόμενο και να το εξηγήσουν. Ο Αναξαγόρας ( 500-428 π.Χ.) και ο Δημόκριτος (5ος π.Χ. αιώνας) πλησίασαν πάρα πολύ κοντά στη πραγματικότητα, αν και οι ιδέες τους πολεμήθηκαν ιδιαίτερα από τον Αριστοτέλη ( π.Χ.), του οποίου η θεωρία, ότι δηλαδή επρόκειτο για ξερές αναθυμιάσεις από ελώδεις περιοχές της Γης, ήταν τελείως λανθασμένη. Το ότι ο πύρινος αυτός ποταμός ήταν πράγματι αστρικό φως παρέμεινε για εκατοντάδες χρόνια άγνωστο στους ανθρώπους.
Το Πορτρέτο του Γαλαξία: Η θέση που έχουμε στο εσωτερικό του Γαλαξία προσδιορίζει και όλα όσα βλέπουμε από τη Γη μας στον νυχτερινό ουρανό. Όταν κοιτάζουμε προς το επίπεδο του Γαλαξιακού δίσκου μπορούμε να διακρίνουμε τη μεγάλη μάζα των νεφελωμάτων και των άστρων που τον αποτελούν. Όταν κοιτάζουμε προς τα πάνω ή προς τα κάτω του δίσκου, διακρίνουμε λίγα σχετικά άστρα. Η φωτεινή λοιπόν λωρίδα που φαίνεται στον ουρανό, η «Γαλαξία Οδός» των αρχαίων, δεν είναι τίποτε άλλο από το επίπεδο του δίσκου του Γαλαξία μας όπως αυτός φαίνεται από τη δική μας γήινη σκοπιά στο εσωτερικό του. Υπάρχουν όμως κι άλλες όψεις του Γαλαξία μας, που φαίνεται να παρουσιάζουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον.
Η Πολιτεία των Άστρων: Σήμερα έχουμε διαπιστώσει ότι η αστρική μας πολιτεία είναι ένας σπειροειδής γαλαξίας του οποίου τα περισσότερα άστρα συγκεντρώνονται σ' έναν γιγάντιο δίσκο. Παρ' όλα αυτά οι σπείρες που τον περιβάλλουν είναι αρκετά πιο φωτεινές από ότι ο δίσκος του, γιατί φωτίζονται από λαμπερά νέα άστρα που γεννήθηκαν σχετικά πρόσφατα μέσα στα σύννεφα αερίων και σκόνης που είναι διασκορπισμένα στις σπείρες αυτές. Ο γαλαξιακός δίσκος αντίθετα περιβάλλεται από ένα σφαιρικό φωτοστέφανο που ονομάζεται "γαλαξιακή αλώς" και αποτελείται από ηλικιωμένα αμυδρά άστρα, με διάσπαρτα εδώ και εκεί αρχέγονα σφαιρωτά σμήνη.
Το Μέγεθος του Γαλαξία: Αν βρισκόμασταν έξω από τον Γαλαξία μας θα βλέπαμε τον γαλαξιακό δίσκο που έχει διάμετρο 100.000 ετών φωτός. Αυτό σημαίνει ότι μια ακτίνα φωτός, τρέχοντας με ταχύτητα 300.000 χιλιομέτρων το δευτερόλεπτο, χρειάζεται 100.000 χρόνια για να διασχίσει το Γαλαξία από την μια άκρη στην άλλη. Ο Ήλιος μας βρίσκεται στα δύο-τρίτα περίπου της απόστασης από το κέντρο προς τα άκρα του γαλαξιακού δίσκου, και ανάμεσα σε δύο από τους βραχίονές του. Όλα αυτά τα άστρα περιφέρονται γύρω από το γαλαξιακό κέντρο. Μαζί τους και ο Ήλιος μας που χρειάζεται 250 εκατομμύρια χρόνια για να συμπληρώσει μια πλήρη γαλακτο-κεντρική τροχιά.
Τα Νεφελώματα: Διάσπαρτα σε ολόκληρο τον Γαλαξία βρίσκονται ορισμένες συγκεντρώσεις αερίων και σκόνης που σχηματίζουν τα μεσογαλαξιακά μας νεφελώματα. Όλα τα άστρα γεννιούνται στο εσωτερικό παρόμοιων νεφελωμάτων και η ποσότητα των υλικών που περιέχει κάθε άστρο τη στιγμή της γέννησής του καθορίζει επακριβώς τον χρωματισμό του, την θερμοκρασία του και την τελική του μοίρα: την διάρκεια της ζωής του και τον τρόπο με τον οποίο τελικά θα πεθάνει.
Αστρικές Ομάδες: Με τα σημερινά μας διαστημόπλοια θα χρειαζόμασταν 20.000 χρόνια για να φτάσουμε στο πλησιέστερο στον Ήλιο μας άστρο, που είναι το Άλφα Κενταύρου σε απόσταση 4,3 ετών φωτός από τη Γη μας. Αν βρισκόμασταν όμως εκεί θα βλέπαμε ότι το Άλφα Κενταύρου αποτελείται από τρία συνολικά άστρα το ένα κοντά στο άλλο. Υπάρχουν όμως και άστρα που ανήκουν σε ακόμη πιο μεγάλες ομάδες τα επονομαζόμενα αστρικά σμήνη. Τα αστρικά σμήνη βρίσκονται διάσπαρτα σε ολάκερο τον γαλαξιακό δίσκο.
Σφαιρωτά Σμήνη: Πολύ πιο ηλικιωμένα, πολύ πιο μεγάλα και πολύ πιο θεαματικά είναι τα επονομαζόμενα σφαιρωτά σμήνη, που καθένα τους περιλαμβάνει πάνω από 100.000 άστρα. Τα σφαιρωτά σμήνη είναι τα αρχαιότερα ίσως αντικείμενα του Γαλαξία μας. Επειδή όμως περιλαμβάνουν τόσα πολλά άστρα, η βαρυτική τους δύναμη είναι αρκετά ισχυρή για να τα συγκρατεί μαζεμένα επί δισεκατομμύρια χρόνια.
Επιθανάτιες εκρήξεις: Αν μπορούσαμε να επισκεφτούμε έναν πλανήτη που φωτίζονταν κάποτε από έναν τεράστιο ήλιο με 10 φορές πιο πολλά υλικά απ’ όσα έχει ο δικός μας θα βλέπαμε ότι στο τέλος της ζωής του ένα τέτοιο άστρο αλλάζει συνεχώς την κατάστάσή του και το μέγεθός του, μέχρις ότου μια τελική τεράστια έκρηξη το κάνει να διαλυθεί εκσφενδονίζοντας ολόγυρα τα αέρια που το αποτελούν. Τα λείψανα παρόμοιων πεθαμένων άστρων μοιάζουν με το νεφέλωμα «Καρκίνος» στον αστερισμό του Ταύρου.
Αστρικά Δαχτυλίδια: Ένα άλλο νεφέλωμα που απέμεινε μετά το θάνατο ενός άστρου είναι και το «Νότιο Δακτυλιοειδές Νεφέλωμα» στον νότιο αστερισμό των Ιστίων και σε απόσταση 2.000 ετών φωτός από τη Γη. Το νεφέλωμα αυτό είναι ένα πανέμορφο δείγμα ενός από τα δεκάδες ουράνια αντικείμενα που είναι γνωστά ως Πλανητικά Νεφελώματα. Είναι κι αυτό το λείψανο ενός πεθαμένου άστρου. Ο θάνατος του άστρου αυτού όμως ήταν λιγότερο βίαιος από την έκρηξη που δημιούργησε το Νεφέλωμα Καρκίνος. Οπότε και τα αέρια εκτοξεύτηκαν πιο ομαλά, σχηματίζοντας τα όμορφα δακτυλίδια των αερίων που απομακρύνονται ομοιόμορφα σχεδόν προς όλες τις κατευθύνσεις.
PHOTO CREDITS: ΛΟΥΚΑΣ ΧΑΨΗΣ
π