Τεκμήρια και μουσειακά κειμήλια

Η σημαία της Επανάστασης της Ύδρας (Μάρτιος 1821) φέρει τα σύμβολα της ημισελήνου και του σταυρού επιχειρώντας την ανάδειξη της υπεροχής της ορθοδοξίας έναντι του μουσουλμανισμού της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Η άγκυρα συμβολίζει την στρατηγική σημασία του τρινήσιου πολεμικού στόλου στην έκβαση της Επανάστασης, ενώ το φίδι και η κουκουβάγια υποδηλώνουν την δύναμη του ελληνικού Έθνους, εν τη γενέσει του, την σύνδεση με το ένδοξο αρχαιοελληνικό παρελθόν ("λόγχη", "Η ΤΑΝ Η ΕΠΙ ΤΑΣ") αλλά και την σοφία και φρόνηση με την οποία πρέπει να διεξαχθεί ο Αγώνας. Τέλος, "το μάτι του Θεού", υποδηλώνει την ανάγκη για θεόθεν στήριξη του "δικαίου" της βούλησης για εθνική Ανεξαρτησία.

Στην επιστολή αυτή, που αποτελεί και την Πολιτική του Διακήρυξη, ο Λάμπρος Κατσώνης αφού εκφράσει την πικρία του για τον χειρισμό του ίδιου και των ανδρών του από τη ρωσική ηγεσία, διατυπώνει με σαφήνεια και ειλικρίνεια τους πραγματικούς του σκοπούς, που είχε πολεμώντας στις τάξεις του ρωσικού στρατού, και εξηγεί γιατί αποφάσισε να συνεχίσει μόνος τον πόλεμο εναντίον των Οθωμανών για να ελευθερώσει την πατρίδα του – «...για να χει το Γένος έναν τόπο ελεύθερο...»! Ο μοναχικός πολέμαρχος, πιστεύει ότι δεν έχει επαναστατήσει εναντίον της Αυτοκράτειρας, αλλά ότι επιδιώκει τους σκοπούς που από την αρχή είχαν τεθεί από την ίδια την Αυτοκράτειρα. Η Αικατερίνη ΙΙ καλούσε σε ξεσηκωμό τους Έλληνες για την ελευθερία και την υποστήριξη της χριστιανικής τους πίστης, επομένως ο Λάμπρος Κατσώνης ακολουθεί την πορεία του, έχοντας και ενδείξεις μυστικής ρωσικής υποστήριξης και συνεχίζει μόνος του τον χωρίς ελπίδα πλέον αγώνα του εναντίον των Τούρκων.

Η ελληνική εμπορική ναυτιλία άνθησε από το β΄ μισό του 18ου αι. ευνοημένη από τη διεθνή ιστορική συγκυρία που επέτρεψε στους Έλληνες εμπόρους και πλοιοκτήτες να συμμετάσχουν στο διεθνές εμπόριο. Καθοριστικής σημασίας γεγονός αποτέλεσε η υπογραφή της Συνθήκης του Κιουτσούκ Καϊναρτζή το 1774 μετά το τέλος του Α΄ Ρωσοτουρκικού πολέμου (1768-1774), σύμφωνα με την οποία οι Οθωμανοί υποχρεώθηκαν να αφήνουν τα ελληνικά πλοία με ρωσική σημαία να διαπλέουν ελεύθερα τα Στενά του Ευξείνου Πόντου, και κατά συνέπεια, συνέβαλλε στην άνθηση του ελληνικού ναυτικού εμπορίου. Επιπλέον επέτρεπε στους Έλληνες καραβοκύρηδες την ναυπήγηση καραβιών μεγάλου εκτοπίσματος. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να περάσει στα χέρια των Ελλήνων ναυτικών, υπηκόων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, η μεταφορά των ρωσικών σιτηρών στη Δυτική Ευρώπη.

Οι 1800 ναυτικές οικογένειες από σαράντα νησιά και λιμάνια του Ιονίου και του Αιγαίου, τις παραμονές της Ελληνικής Επανάστασης διέθεταν ένα στόλο από 1000 μεγάλα ποντοπόρα εμπορικά ιστιοφόρα, τον μεγαλύτερο στόλο της Μεσογείου που εμπορευόταν και στον Ατλαντικό.

Ο Αισχύλος στο έργο του «Προμηθέας Δεσμώτης», μας πληροφορεί ότι οι Γοργόνες κατοικούσαν κάπου στη Λιβύη και αλίμονο σε όποιον τολμούσε να τις κοιτάξει: «Και του πελάου το σάλαγο περνώντας θα ’ρθεις: Κατά τους κάμπους τους Γοργόνειους της Κιθήνης (…) οι φτερωτές και φιλοπλόκαμες Γοργόνες, που άνθρωπος να τις δει, δεν έχει πια να ζήσει και σου το λέω αυτό τα μέτρα σου να λάβεις…».

Τα ακρόπρωρα στέκουν δίπλα στα εμβατήρια, θυσίες που προσφέρονταν κατά τον απόπλου για να εξευμενίσουν τους δαίμονες της θάλασσας, τη σχέση μεταξύ των ανδρών του πληρώματος και του θηλυκού καραβιού, ως συνέχεια μιας πανάρχαιας παράδοσης που θέλει τις κατά κανόνα γαλήνιες, καλοσυνάτες υπάρξεις προστάτριες και φύλακες αγγέλους των ναυτικών καρφωμένες στην πρώρα να ορθώνουν επιβλητικά το ανάστημά τους στην οργή των στοιχείων της φύσης.

[Γενναίοι πλοίαρχοι της ελλάδος. Συμπατριώται. Προς σας αποτείνει η ελλάς, η δυστυχής ημών Μήτηρ και πατρίς, την φωνήν της! Περικυκλωμένη πανταχόθεν από παντοία δεινά. Εις σας επιστηρίζει την άγκυραν των ελπίδων της, και από σας μόνον προσμένει μικράν ελάφρωσιν των δυστυχιών της! η ιδική σας γενναιότης διετήρησεν εώς την σήμερον το εθνικόν εκείνο φρόνημα, το οποίον ανέδειξε ποτε τους προπάτοράς μας έλληνας υπερτέρους πάντων των εθνών!...]

‘’όποιος πολεμεί διά την πίστην και διά την ελευθερίαν της Πατρίδος και του Γένους, αύτος θέλει λάβη από τον Θεόν αιώνιον δόξαν και αμάραντον στέφανον." Ιάκωβος ή Γιακου­μάκης Τομπάζης

Ο Τομπάζης εισηγήθηκε την χρήση πυρπολικών, που αποδείχτηκαν τρομερά όπλα στον Αγώνα του 1821 και ηγήθηκε του στόλου  στην ναυμαχία της Ερεσσού. Κατά τη διάρκεια της επανάστασης συμμετείχε ως πληρεξούσιος της Ύδρας σε διάφορες Εθνοσυνελεύσεις.

Για λόγους υγείας παραιτείται το φθινόπωρο του 1821 και στο εξής την ηγεσία του υδραίικου στόλου θα αναλάβει ο Μιαούλης, με τον οποίο ο Ιάκωβος Τομπάζης εί­χε συγγενικούς δεσμούς, αφού η κόρη του είχε πα­ντρευτεί τον πρωτότοκο γιο του Μιαούλη, τον Δη­μήτρη. Ο Τομπάζης έκτοτε θα συμβάλει με κάθε τρόπο στον Αγώνα, διακρινόμενος για τη νηφαλιότητα, την πραότητα και την ηρεμία του χαρακτήρα του.

Το Ξενοφών ήταν καράβι της οικογένειας Σκλιά των Σπετσών. Με κυβερνήτη τον Νικόλαο Σκλιά μετείχε τον Ιούλιο του 1821 στις ναυτικές επιχειρήσεις που είχαν στόχο να εμποδίσουν την απόβαση του Καρά Αλή στη Σάμο. Με κυβερνήτη τον Δημήτριο Σκλιά συμμετείχε στις προσπάθειες για τροφοδοσία του Μεσολογγίου κατά την δεύτερη πολιορκία του. 

Το πρωτότυπο αρχειακό τεκμήριο συνοδεύεται από βίντεο μέσω του οποίου ο επισκέπτης έχει την δυνατότητα να αποκωδικοποιήσει τον μυστικό τρόπο επικοινωνίας του Ελληνικού στόλου.

Ο Αντώνης Οικονόμου «ων πλοίαρχος και καταστάσεως υδραϊκής μεσαίας», πλοίαρχος δηλ. που προερχόταν από τη μεσαία τάξη του νησιού, ξεχώριζε ανάμεσα στους μικρούς καραβοκύρηδες, που διατηρούσαν γερούς δεσμούς με τα λαϊκά στρώματα, τους ναύτες και τους τεχνίτες. Επέστρεψε από την Κωνσταντινούπολη στην Ύδρα φλεγόμενος από την ιδέα της επανάστασης και βρήκε πρόθυμα για προσηλυτισμό τα πνεύματα των πλοιάρχων και των ναυτών. Έδωσε τον επαναστατικό παλμό στην καρδιά του λαού της Ύδρας και οδήγησε την Ύδρα, τον δεξιό βραχίονα της Ελλάδας προς τη θάλασσα, πάνοπλη στον Αγώνα.

 «Τα αδέρφια μας οι Μοραΐτες πήραν τ’ άρματα και χτυπούν τους Τούρκους και εμείς σαπίζουμε εδώ ακίνητοι γιατί οι προεστοί μας δε θέλουν την επανάσταση. Δεν είναι ντροπή να μένουμε εδώ, ενώ άλλοι σκοτώνονται; Οι αρχόντοι δε θέλουν να κινηθούν γιατί φοβούνται τον πόλεμο. θέλουν την ησυχία τους. Όμως εμείς θαλασσομαχούντες μαζέψαμε τα πλούτη στις στέρνες τους. Είναι σωστό να προτιμούνται τα πλούτη από την ελευθερία;…» 

Στην έκθεση παρουσιάζεται η εμπροσθογεμής πιστόλα με ασημένια εγχάρακτη διακόσμηση της Λασκαρίνας Μπουμπουλίνας, πρώτης γυναίκας ναύαρχο. Οι Ρώσοι μετά τον θάνατό της, της απένειμαν τον τίτλο της «Ναυάρχου», έναν τίτλο με παγκόσμια μοναδικότητα για γυναικεία μορφή.

Η μία όψη, μέσα σε δύο κλαδιά δάφνης, φέρει την επιγραφή «ΕΛΛΑΣ ΕΥΓΝΩΜΟΝΟΥΣΑ ΝΑΥΑΡΙΝΟΝ 1827-1927». Στην άλλη όψη, διακρίνεται τριπλή προσωπογραφία με κυκλική επιγραφή «ΚΟΔΡΙΓΚΤΟΝ, ΔΕΡΙΓΝΥ, ΧΕΫΔΕΝ» . Η φιλοτέχνηση του μεταλλίου ανατέθηκε στον χαράκτη Π. Κελαϊδή από την Επιτροπή Εικονογραφιών, Μεταλλίων και Γραμματοσήμων  της «Κεντρικής Επιτροπής προς Εορτασμόν της 100ετηρίδος της Εθνικής Παλιγγενεσίας»

Ναυπηγήθηκε το 1825, για λογαριασμό του ναυτικού των Ελλήνων επαναστατών, κατά την Επανάσταση του 1821. Κατασκευάστηκε στο Λονδίνο. Ήταν το μόνο που παραλήφθηκε, από τα έξι πλοία αυτού του τύπου που είχαν παραγγελθεί για λογαριασμό της ελληνικής επαναστατικής κυβέρνησης. Η παραγγελία χρηματοδοτήθηκε από το Φιλελληνικό Κομιτάτο του Λονδίνου.   Για την κατασκευή του την ευθύνη είχε ο φιλέλληνας Φρανκ Χέιστινγκς , ο οποίος διέθεσε και δικά του χρήματα. Έγινε κυβερνήτης του και παρέμεινε μέχρι τον θάνατό του το 1827.

Η Καρτερία αναχώρησε από την Αγγλία για την Ελλάδα στις αρχές Ιουλίου του 1826. Ήταν το πρώτο, παγκοσμίως, ατμοκίνητο πλοίο με πολεμική δράση. Μεταξύ των επιτυχημένων πολεμικών ενεργειών της, περιλαμβάνεται η επιδρομή στο λιμάνι της Ιτέας, στον Κορινθιακό Κόλπο το 1827, κατά την οποία ανατίναξε ή βύθισε 4 οθωμανικά πλοία. Σταμάτησε να χρησιμοποιείται μετά το 1830 λόγω της κακής κατάστασης των μηχανών της. Η Καρτερία ήταν ατμοκίνητη τροχήλατη κανονιοφόρος κινούμενη από δύο μικρές ατμομηχανές. Η μέγιστη ταχύτητά της έφτανε τους 7 κόμβους. Επιπλέον είχε 4 ιστούς με ημιογική ιστιοφορία. Έφερε οπλισμό  με 4 πυροβόλα των 68 λιβρών. 

Στην έκθεση παρουσιάζεται και η επιστολή του Frank Abney Hastings (Φραγκίσκου Άστιγξ), πλοιάρχου του πολεμικού πλοίου «Καρτερία» από το ακρωτηρίου Πάπας επί της «Καρτερίας» προς τον Fabricius, Commandant de Cannonier National Helvetia, αναφερόμενη στον αποκλεισμό του Μεσολογγίου. 3 Δεκεμβρίου 1827 Γ.Α.Κ. - Κεντρική Υπηρεσία

"…Ομογενείς, οι προεστεύοντες των ελληνικών Νήσων, και όλοι οι κάτοικοι αυτών, ο πόλεμος τον οποίον κάμνομεν κατά των ασεβών τυράννων, είναι όχι ληστρικός αποφασισμένος θεόθεν και οργανισμένος από μεγάλους άνδρας. Ζητούμεν την ανεξαρτησίαν του Γένους, και υπέρ ταύτης συνεισφέρομεν όλοι, και όπλα και πλοία και σώματα…"

Στην έκθεση παρουσιάζεται ο κατάλογος με τα δώρα τα οποία έλαβε ο Κωνσταντίνος Κανάρης από φιλέλληνες που δημοσιεύεται στη Γενική Εφημερίδα της Ελλάδος, στις 8 Ιανουαρίου 1830.  Γ.Α.Κ. - Κεντρική Υπηρεσία

[Προς το Σ[εβαστόν] Βουλευτικόν Σώμα]

[… Σεβαστοί πατέρες του έθνους, διατί μία γυνή πατριώτις με τόσας και τόσας υπέρ της κοινής ελευθερίας μας θυσίας να αποκλείεται από την πολιτικήν κοινωνίαν, και να προφυλάττεται εις έγκλειστον μέρος ως κατάδικος; διατί δεν εξετάζεται η αλήθεια ακριβώς και αν έπταισε ή εκφώνησε τι εναντίον της Διοικήσεως, να παιδεύηται κατά τους νόμους; ποίον το αίτιον, οπού δείχνει εις εμέ τόσην οργήν η Διοίκησις; μία γυνή, ως εγώ, τί δύναται να πράξη κακόν εναντίον της Διοικήσεως; μεγάλα τα παράπονα ενός πατριώτου, όστις συνεισέφερε λόγοις και έργοις, διά την αποπεράτωσιν της κοινής ημών ελευθερίας, και εις τον οποίον ήδη η Σ[εβαστή] Διοίκησις ρίπτει οργίλον όμμα, χωρίς εξέτασιν του πταίσματός του, τα οποία δεν εκφράζωνται βέβαια γραφικώς. όθεν αναφέρομαι προς το Σ[εβαστό] τούτο Σώμα, διά τα άνωθεν ταύτα παράπονα μου, τα οποία ας εγκρίνη και ας αποφασίση το Βουλ[ευτικόν]. αναμένουσα δε ανυπομόνως απόκρισίν του μένω με όλον το βαθύ Σέβας.

Τη 20: Ιανουαρίου 1825
Εν Άργει
η Πατριώτις
λασκαρίνα Δ: Βουμπουλίνα]

Στην έκθεση παρουσιάζεται και η λιθογραφία της Λασκαρίνας Μπουμπουλίνας φιλοτεχνημένη από τον Adam Friedel, 1830. Γ.Α.Κ. - Κεντρική Υπηρεσία, Συλλογή Χαρακτικών