Στην διάρκεια της δεκαετίας του 1960, οι αστρονόμοι ανακάλυψαν μία από τις φωτεινότερες πηγές ακτίνων Χ στον ουρανό. Περίπου 6.000 έτη φωτός μακριά από την Γη, αυτές οι τυχαία επαναλαμβανόμενες εκλάμψεις αποδείχθηκε ότι  προέρχονται από ένα διπλό αστρικό σύστημα, αποτελούμενο από μία αστρική μαύρη τρύπα και έναν γαλάζιο υπεργίγαντα, τα οποία στροβιλίζονται γύρω από το κοινό κέντρο μάζας τους, με περίοδο 5,6 ημερών.

Σύμφωνα με την έρευνα που ακολούθησε, ο γαλάζιος υπεργίγαντας έχει μάζα τουλάχιστον 20 φορές μεγαλύτερη από αυτήν του Ήλιου και επιφανειακή θερμοκρασία που υπερβαίνει τους 30.000 °C. Η μάζα της μαύρης τρύπας, από την άλλη, υπολογίστηκε ότι είναι περίπου δεκαπενταπλάσια από αυτήν του Ήλιου, δηλαδή πολύ μεγάλη, ώστε αυτός ο οπτικά αόρατος «συνοδός» του γαλάζιου υπεργίγαντα να είναι αστέρας νετρονίων. Πώς, όμως, προκαλούνται αυτές οι αναλαμπές ακτίνων Χ; Αναρίθμητα φορτισμένα σωματίδια ξεχύνονται ορμητικά από την επιφάνεια του γαλάζιου υπεργίγαντα στο Διάστημα, σε έναν ισχυρό αστρικό άνεμο, εξαιτίας του οποίου κάθε 400.000 χρόνια περίπου το άστρο χάνει μάζα ίση περίπου με την μάζα του Ήλιου. Σημαντικό μέρος της ύλης αυτής έλκεται από την γειτονική μαύρη τρύπα, σχηματίζοντας γύρω της έναν δίσκο υπερθερμασμένων υλικών, τα οποία κάτω από την βαρυτική της έλξη στροβιλίζονται με όλο και μεγαλύτερη ταχύτητα, όλο και πλησιέστερα προς τον ορίζοντα γεγονότων της. Τα αέρια αυτά θερμαίνονται σε εκατομμύρια βαθμούς Κελσίου και, λίγο πριν χαθούν για πάντα πίσω από τον ορίζοντα γεγονότων της, ακτινοβολούν ακτίνες Χ.

Για λόγους, μάλιστα, οι οποίοι δεν είναι ακόμη απολύτως κατανοητοί, δημιουργούνται ενεργητικοί πίδακες φορτισμένων σωματιδίων, οι οποίοι εκτοξεύονται από τους πόλους της μαύρης τρύπας στο Διάστημα, με τεράστιες ταχύτητες. Το αστρικό αυτό σύστημα υπολογίζεται ότι έχει ηλικία μόλις 5 εκατ. ετών, ενώ η μάζα των προγονικών άστρων από τα οποία προήλθαν η μαύρη τρύπα και ο γαλάζιος υπεργίγαντας εκτιμάται ότι ήταν περίπου 70 και 40 φορές μεγαλύτερες από αυτήν του Ήλιου. Μπορεί εκ πρώτης να μοιάζει κάπως παράξενο το γεγονός ότι τόσο μεγάλα άστρα έχουν τόσο μικρό προσδόκιμο ζωής, αλλά γνωρίζουμε ότι όσο μεγαλύτερη είναι η μάζα ενός άστρου, όταν αυτό γεννιέται, τόσο ταχύτερα καταναλώνει τα πυρηνικά του «καύσιμα» και τόσο νεότερο πεθαίνει.

Φωτογραφία: Καλλιτεχνική αναπαράσταση του συστήματος Cygnus X-1 (credit: NASA/CXC/M.Weiss)

π