κετ
Σ’ αγαπώ με όλη μου την καρδιά (;)
Σκεφτείτε: φλογισμένα μάγουλα, χτυποκάρδι, αίσθηση πεταλούδων στο στομάχι και ιδρωμένες παλάμες, μειωμένη όρεξη για φαγητό και ξάγρυπνες ώρες με την σκέψη του αγαπημένου μας προσώπου. Σας θυμίζει κάτι;
Εάν κάποιος μας ρωτούσε ποιο μέρος του ανθρώπινου σώματος συνδέουμε με τον έρωτα και την αγάπη, η απάντησή μας θα ήταν πιθανότατα ομόφωνη. Την καρδιά. Και θα κάναμε λάθος. Το πόσο διαδεδομένη είναι η σύνδεση της αγάπης με την καρδιά, είναι εμφανές, αρκεί απλώς να κοιτάξουμε γύρω μας! Σε όλες τις αναπαραστάσεις του έρωτα και της αγάπης συναντάμε το σύμβολο της καρδιάς (αν και καμία ομοιότητα δεν παρατηρείται ανάμεσα στο ανθρώπινο όργανο «καρδιά» και στο οικείο μας σύμβολό της, αλλά αυτό είναι ένα άλλο θέμα!). Σήμερα, το κέντρο των συναισθημάτων και συγκινήσεων τοποθετείται αναμφίβολα στον εγκέφαλο και οι σύγχρονες θεωρίες των συναισθημάτων τοποθετούν τον εγκέφαλο σε κεντρική θέση, αλλά περιλαμβάνουν και τις αισθήσεις από το υπόλοιπο σώμα ως στοιχεία που συμβάλλουν στην οικοδόμηση της υποκειμενικής εμπειρίας κάθε συναισθήματος. Για την ακρίβεια, στις περισσότερες θεωρίες που αφορούν τις συγκινήσεις (emotions), ένα από τα δομικά στοιχεία είναι η φυσιολογική αντίδραση του οργανισμού, δηλαδή οι διαφοροποιήσεις που προκύπτουν στην φυσιολογία του οργανισμού απέναντι σε κάποιο φυσικό ή νοητό ερέθισμα. Οι φυσιολογικές αλλαγές στο σώμα μας (δηλαδή οι αλλαγές στη φυσιολογία του σώματος) προκύπτουν χάρη στην παραγωγή χημικών ουσιών, μηνυμάτων δηλαδή από τον εγκέφαλό μας, που επιδρούν έμμεσα ή άμεσα σε διάφορα μέρη του σώματος.
Τελικά, τι συμβαίνει στην καρδιά μας, αλλά και στο υπόλοιπο σώμα μας όταν ερωτευόμαστε;
Μία ρομαντική σχέση μπορεί, χονδρικά, να αναλυθεί σε τρία διαφορετικά στοιχεία, και σε κάθε φάση μίας μακρόχρονης ερωτικής σχέσης, κάποιο από αυτά τα στοιχεία γίνεται το κυρίαρχο. Υπάρχει η Λαγνεία (Lust), με βασικό χαρακτηριστικό την προσπάθεια της σαγήνης του επιθυμητού Άλλου και στόχο την ερωτική συνεύρεση. Η Έλξη (Attraction), η φάση δηλαδή εκείνη όπου ο άλλος κυριαρχεί στις σκέψεις μας, φάση ταυτόχρονα ευχάριστη και βασανιστική, η οποία μοιάζει με εθισμό. Αυτό το στοιχείο, το οποίο είναι και το κυρίαρχο στην αρχή μιας ερωτικής σχέσης, είναι αυτό που θα χαρακτηρίζαμε στην καθομιλουμένη ως έρωτα. Τελευταίο στοιχείο είναι η Σύνδεση (Attachment) των ατόμων, το δέσιμο μεταξύ δύο ανθρώπων, που χαρακτηρίζεται από ασφάλεια, ηρεμία και θετικά, ζεστά συναισθήματα απέναντι στον άλλον και στην καθομιλουμένη θα το ορίζαμε ως αγάπη. Εάν απομονώσουμε το στοιχείο της «σύνδεσης», μπορούμε εύκολα να κατανοήσουμε ότι αυτό το στοιχείο συναντάται και σε άλλες μορφές σχέσης, όπως για παράδειγμα στις φιλικές ή στις σχέσεις γονέων και παιδιών. Μπορεί να έχουμε στο μυαλό μας ότι τα στοιχεία αυτά ακολουθούν μία αυστηρή διαδοχή στις μακροχρόνιες ερωτικές σχέσεις, και πράγματι η έλξη κυριαρχεί στα αρχικά στάδια μίας ερωτικής σχέσης, ενώ μετέπειτα κυριαρχεί η σύνδεση, αλλά στην πραγματικότητα δεν είναι απόλυτα γραμμικά και το ένα τροφοδοτεί και ενεργοποιεί το άλλο σε έναν «περίτεχνο χορό». Με αφορμή, ωστόσο, την «ημέρα των ερωτευμένων», θα εστιάσουμε σε εκείνο το στοιχείο που συνδέουμε με τον έρωτα.
Ας αναλογιστούμε τον οργανισμό μας ως κάτι που δέχεται πληροφορίες από το περιβάλλον, τις επεξεργάζεται και στη συνέχεια προετοιμάζεται να αντιδράσει/αντιδρά σύμφωνα με αυτές. Το ερέθισμα απέναντι στο οποίο αντιδρά ο οργανισμός μας, δεν είναι ανάγκη να προέρχεται από το εξωτερικό περιβάλλον, αλλά ως ερέθισμα μπορεί να λειτουργήσει ακόμα και μια σκέψη μας ή μια ανάμνησή μας. Κατά την επικράτηση του στοιχείου της Έλξης, εκείνου δηλαδή του στοιχείου που συνδέουμε με το συναίσθημα του έρωτα, παρατηρούνται χαρακτηριστικές μεταβολές στα επίπεδα κάποιων χημικών ουσιών. Η μεταβολή στην παραγωγή των χημικών ουσιών εξυπηρετεί στην προετοιμασία του οργανισμού μας ώστε να αντιδράσει με τον κατάλληλο τρόπο στα ερεθίσματα.
Η πρώτη τέτοια ουσία λέγεται ντοπαμίνη και είναι η ουσία που παράγεται από το λεγόμενο «κέντρο ανταμοιβής» του εγκεφάλου μας. Η ντοπαμίνη απελευθερώνεται όταν εμπλεκόμαστε σε δραστηριότητες που «καταχωρούνται» ως ευχάριστες, ως κάτι που μας ανταμείβει, όπως το να περνάμε χρόνο με το άτομο με το οποίο είμαστε ερωτευμένοι, και μας κάνει να αποζητούμε να περνάμε όσο το δυνατόν περισσότερο χρόνο με το άτομο αυτό.
Παράλληλα, τα πράγματα δεν είναι και τόσο ονειρικά όταν είμαστε ερωτευμένοι και αυτό οφείλεται στην τροποποίηση των επιπέδων κάποιων ακόμη ουσιών, από τον εγκέφαλο. Η πρώτη ονομάζεται νορεπινεφρίνη. Η νορεπινεφρίνη δρα είτε στο συμπαθητικό νευρικό σύστημα, είτε στον ίδιο τον εγκέφαλο και επίσης απελευθερώνεται και στην κυκλοφορία του αίματος. Το συμπαθητικό νευρικό σύστημα αποτελεί τμήμα του αυτόνομου νευρικού μας συστήματος, το οποίο είναι επιφορτισμένο με τον έλεγχο εσωτερικών οργάνων και ιστών και, όπως μαρτυρά το όνομά του, δεν υπόκειται στον κατά βούληση έλεγχό μας. Τα επίπεδα της νορεπινεφρίνης αυξάνονται όταν είμαστε ερωτευμένοι και στην πραγματικότητα βάζουν τον οργανισμό μας σε μία κατάσταση στρες, σε μία κατάσταση συναγερμού θα λέγαμε. Το συμπαθητικό νευρικό σύστημα και η νορεπινεφρίνη παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο στην προετοιμασία του σώματος για την λεγόμενη αντίδραση «Μάχης ή Αποφυγής» (“Fight or Flight”). Στη θέα ή στη σκέψη του αγαπημένου μας προσώπου, ο οργανισμός μας προετοιμάζεται για την αντίδραση μάχης ή αποφυγής όπως θα συνέβαινε και εάν βρισκόμασταν ξαφνικά αντιμέτωποι με κάτι εν δυνάμει επικίνδυνο. Όπως ήδη φαίνεται από το όνομά της, η φυσιολογική αυτή αντίδραση του οργανισμού εξυπηρετεί την προετοιμασία του σώματός μας για την αντιμετώπιση κάποιου κινδύνου, είτε μέσω της ταχείας απομάκρυνσής μας από αυτόν, είτε με την εμπλοκή μας σε κάποιου είδους μάχη. Και ποιος είναι ο υποτιθέμενος κίνδυνος στην θέα του ανθρώπου που ποθούμε; Μα φυσικά, η απόρριψη από τον επιθυμητό Άλλο. Κατ’ επέκταση, στη θέα του αντικειμένου του πόθου μας, οι καρδιακοί μας παλμοί αυξάνονται, το σώμα μας διασπά τη γλυκόζη με μεγαλύτερο ρυθμό για να έχει διαθέσιμη ενέργεια να καταναλώσει, οι κόρες των ματιών μας διαστέλλονται και τα χέρια μας ιδρώνουν.
Ταυτόχρονα, η ορμόνη κορτικοτροπίνη, η οποία παράγεται στον εγκέφαλό μας, είναι η κύρια υπαίτιος για το αίσθημα της θλίψης που αισθανόμαστε όταν δεν βρισκόμαστε κοντά στο αγαπημένο μας πρόσωπο. Ακόμη, κατά την περίοδο της κυριαρχίας της «Έλξης», η σεροτονίνη, μία από τις χημικές ουσίες με κρίσιμο ρόλο στην ρύθμιση της διάθεσης και του ύπνου, παρατηρείται μειωμένη. Τέλος, μία από τις ουσίες που παράγονται ώστε το σώμα μας να αντιμετωπίσει το στρες που υφίσταται, είναι η κορτιζόλη. Στα πρώτα στάδια μιας σχέσης, όπου κυριαρχεί το στοιχείο της «Έλξης», η κορτιζόλη παράγεται σε υψηλά επίπεδα, ενώ όσο αυξάνεται η σύνδεση των σχετιζόμενων, μειώνεται. Το γνωστό μας αίσθημα των πεταλούδων στο στομάχι οφείλεται σε αυτήν.
Ευτυχώς για εμάς και για τον οργανισμό μας, η κυριαρχία της Έλξης δεν είναι συνεχής και δεν κρατά για πάντα! Η ντοπαμίνη αλληλεπιδρά με δύο ακόμη ορμόνες (την ωκυτοκίνη και την βασοπρεσίνη), οι οποίες παίζουν κομβικό ρόλο στην διαμόρφωση του κοντινού δεσμού, στην διαμόρφωση της σύνδεσης ανάμεσα στους ερωτευμένους. Έχει υποτεθεί ότι ο λόγος, για τον οποίο το σώμα μας υφίσταται αυτές τις, ομολογουμένως, οριακά βασανιστικές αλλαγές κατά την κυριαρχία της Έλξης, είναι η προώθηση της διαμόρφωσης κοντινού δεσμού.
Εν κατακλείδι, πολλά πράγματα αλλάζουν στο σώμα μας όταν ερωτευόμαστε και οι αλλαγές σε καμία περίπτωση δεν αφορούν μόνο την καρδιά μας. Όλες οι αλλαγές που υφιστάμεθα όμως, οφείλονται άμεσα ή έμμεσα σε αλλαγές που συμβαίνουν μέσα στον εγκέφαλό μας. Άρα, τελικά, μάλλον «σ’ αγαπώ με όλο μου τον εγκέφαλο»;
Βιβλιογραφία
Marazziti, D., & Canale, D. (2004). Hormonal changes when falling in love. Psychoneuroendocrinology, 29(7), 931-936.
Mercado, E., & Hibel, L. C. (2017). I love you from the bottom of my hypothalamus: The role of stress physiology in romantic pair bond formation and maintenance. Social and personality psychology compass, 11(2), e12298.
Potts, G. (2008). Your Brain on Love: The Three Stages to Euphoria. Oakland Journal Number 15: Fall 2008.
Seshadri, K. G. (2016). The neuroendocrinology of love. Indian journal of endocrinology and metabolism, 20(4), 558.
Weisman, O., Schneiderman, I., Zagoory-Sharon, O., & Feldman, R. (2015). Early stage romantic love is associated with reduced daily cortisol production. Adaptive Human Behavior and Physiology, 1(1), 41-53.
https://sitn.hms.harvard.edu/flash/2017/love-actually-science-behind-lust-attraction-companionship/
κετ