Τους πρώτους δορυφόρους του Δία ανακάλυψε για πρώτη φορά ο Γαλιλαίος τον Ιανουάριο του 1610, που κατάλαβε ότι επρόκειτο για δορυφόρους που περιφέρονταν γύρω από τον μεγάλο πλανήτη. Στο βιβλίο του «Αστρικός Αγγελιοφόρος», που εκδόθηκε τον Μάρτιο του 1610, ο Γαλιλαίος αναφέρονταν στους δορυφόρους αυτούς ως «Άστρα των Μεδίκων» προς τιμήν του Μεγάλου Δούκα των Μεδίκων που ήταν μαθητής του Γαλιλαίου και μετέπειτα εργοδότης του. Η ονομασία όμως αυτή δεν κράτησε πολύ αφού ο γερμανός αστρονόμος Σάιμον Μάριους (1573-1624) τους έδωσε τα ονόματα ατόμων που συνδέονται με τις μυθολογικές ιστορίες του Δία. Έτσι οι τέσσερις αυτοί μεγαλύτεροι δορυφόροι του Δία βαφτίστηκαν το 1614 με τα ονόματα που είναι γνωστοί ακόμη και σήμερα, (με την σειρά απόστασής τους από τον Δία) Ιώ, Ευρώπη, Γανυμήδης και Καλλιστώ, αν και πολλές φορές συλλογικά αναφέρονται ακόμη ως «πλανήτες του Γαλιλαίου».

Ο σύγχρονος «Γαλιλαίος»: Οι πρώτες πραγματικές «προσωπογραφίες» των μεγάλων δορυφόρων του Δία καταγράφηκαν αιώνες μετά την ανακάλυψή τους χάρη στις φωτογραφικές μηχανές των διαστημοσυσκευών «Βόγιατζερ 1 και 2» οι οποίες προσπέρασαν το Δία τον Μάρτιο και τον Ιούλιο του 1979. Η πραγματική όμως μελέτη και διερεύνησή τους άρχισε μερικά χρόνια αργότερα από μία διαστημοσυσκευή που πείρε το όνομα του ανθρώπου που τους ανακάλυψε. Ο σύγχρονος «Γαλιλαίος» εκτοξεύτηκε από το Διαστημικό Λεωφορείο «Ατλαντίς» στις 18 Οκτωβρίου του 1989 με μια πολύπλοκη τροχιά που τον οδήγησε αρχικά προς τους εσωτερικούς πλανήτες του ηλιακού μας συστήματος αποκτώντας βαθμιαία όλο και πιο μεγάλη ταχύτητα από της βαρυτικές δυνάμεις της Αφροδίτης και της Γης και έφτασε στον Δία τον Δεκέμβριο του 1995.

Ο παγωμένος Γανυμήδης: Τα τελευταία μερικά χρόνια ο Γαλιλαίος μας έστειλε μια πληθώρα νέων πληροφοριών για τον μεγαλύτερο δορυφόρο του Ηλιακού μας Συστήματος, τον Γανυμήδη. Ανάμεσα στα άλλα μας απεκάλυψε γύρω του την ύπαρξη ενός μαγνητικού πεδίου και μια επιφάνεια βομβαρδισμένη από κομήτες και αστεροειδείς. Η επιφάνεια του είναι επίσης ρυτιδιασμένη και σχισμένη από παρόμοιες δυνάμεις που μετακινούν τις ηπείρους και σχηματίζουν τα βουνά πάνω στην Γη. Κρουστικοί δακτύλιοι από παλαιότερες συγκρούσεις σημαδεύουν τον παγωμένο του φλοιό, ενώ φωτεινές δέσμες πάγου ξεχύνονται ακτινωτά από τις πιο πρόσφατες συγκρούσεις. Σε άλλα πάλι σημεία διάφοροι κύκλοι και κορυφές κυμάτων διασχίζουν το έδαφος εδώ κι εκεί. Πάνω σ’ αυτό τον κόσμο των πάγων και των σκοτεινών άχρωμων βράχων ολόκληρες οροσειρές, με ύψος 1.500 μέτρων και μήκος εκατοντάδων χιλιομέτρων, απλώνονται σαν γιγάντιες πτυχές του λεπτού φλοιού του.

Οι κρατήρες της Καλλιστούς: Διάσπαρτος με κρατήρες είναι και ο επόμενος σε μέγεθος δορυφόρος του Δία, η Καλλιστώ. Ο Γαλιλαίος μας έδειξε ότι η επιφάνειά της Καλλιστούς έχει περισσότερους κρατήρες από τους υπόλοιπους δορυφόρους, έτσι συμπεραίνουμε ότι το έδαφός της πρέπει να είναι ένα από τα πιο αρχέγονα στο Ηλιακό Σύστημα. Η επιφάνειά της καλύπτεται από σκοτεινούς βράχους, αν και η Καλλιστώ είναι στην πραγματικότητα μισή βράχια και μισή πάγος.  Όπου και αν χτυπήσει κάποιος μετεωρίτης ξεπετάγεται νερό, για να παγώσει αμέσως μετά πάνω στην επιφάνεια. Το πιο αξιοσημείωτο σημάδι πάνω της είναι ένας γιγάντιος κρατήρας που ονομάστηκε Βαλχάλα, μια ξέβαθη κοιλάδα μεγάλη όσο και η Αυστραλία. Η Καλλιστώ αποτελείται μάλλον από έναν βραχώδη πυρήνα, περιτριγυρισμένο από έναν παγωμένο μανδύα νερού. Η ύπαρξη και εδώ ενός μαγνητικού πεδίου πρέπει μάλλον να οφείλεται στην ροή ηλεκτρικών ρευμάτων μέσα από έναν υπόγειο υφάλμυρο ωκεανό.

Τα παγόβουνα της Ευρώπης: Σε αντίθεση προς την ταραχώδη όψη του Δία, η Ευρώπη παρουσιάζει μια παγωμένη ηρεμία. Καλύπτεται από μία λεπτή ατμόσφαιρα οξυγόνου και μοιάζει με ραγισμένη μπάλα μπιλιάρδου με συγκεχυμένα χαρακτηριστικά.  Η διάμετρος της φτάνει τα 3.136 χιλιόμετρα, είναι  δηλαδή λίγο μικρότερη από την Σελήνη, ενώ η επιφάνειά της είναι ένας ωκεανός γεμάτος παγόβουνα. Πρόκειται για έναν καταπληκτικά επίπεδο κόσμο και οι σκοτεινές γραμμές που διακρίνονται δεν είναι ούτε βουνά ούτε προεξοχές αλλά ρωγμές στην παγωμένη της επιφάνεια, που οφείλονται σε παλιρροιακές δυνάμεις και πτώσεις μετεωριτών.  Το νερό που κρύβει στο εσωτερικό της γεμίζει τις ρωγμές, και κατόπιν παγώνει σε όμορφους κρυσταλλικούς σχηματισμούς. Οι ενδείξεις που έχουμε μας πληροφορούν ότι κάτω από έναν λεπτό παγωμένο φλοιό πάχους 5 χιλιομέτρων υπάρχει ένας υφάλμυρος ωκεανός νερού σε υγρή μορφή με βάθος 50 χιλιομέτρων. Τα σημάδια που έχουν παρατηρηθεί στην επιφάνεια οφείλονται σε τοπικές ρωγμές από τις διαστολές του φλοιού που έχουν καλυφτεί από νερό. Οι ρωγμές αυτές σχηματίζουν ένα πολύπλοκο δίκτυο μεγάλης λαμπρότητας  με πλάτος μέχρι 70 χιλιομέτρων.

Η κόλαση της Ιούς: Η Ιώ έχει το μέγεθος σχεδόν της Σελήνης, με διάμετρο 3.630 χιλιομέτρων, αλλά καλύπτεται με τεράστια βίαια ηφαίστεια. Γεωλογικά η Ιώ είναι πιο δραστήρια και από τη Γη ακόμη, επειδή βρίσκεται αιχμαλωτισμένη σε μια βαρυτική παγίδα ανάμεσα στο Δία, που την τραβάει από τη μια μεριά, και τους γειτονικούς της δορυφόρους Ευρώπη και Γανυμήδη, που την τραβούν από την άλλη και από διαφορετικές συνεχώς γωνίες. Μέσα σ’ αυτές τις παλιρροιακές δυνάμεις η επιφάνεια του εδάφους της Ιούς ανεβοκατεβαίνει συνεχώς μέχρι ύψους 100 μέτρων. Οι τρομαχτικές αυτές παλίρροιες θερμαίνουν το εσωτερικό της λιώνοντας τους βράχους, που μαζί με θειούχα αέρια ξεπετάγονται στην επιφάνεια με βίαιες ηφαιστειακές εκρήξεις. Τα πυρακτωμένα υλικά από την έκρηξη των 100 περίπου ηφαιστείων που έχουν ανακαλυφτεί μέχρι τώρα πετάγονται σε ύψος 300 περίπου χιλιομέτρων, ενώ καπναγωγοί διοξειδίου του θείου απελευθερώνονται από το εσωτερικό και ανερχόμενοι παγώνουν και πέφτουν πάλι στο έδαφος σαν όμορφο χρωματιστό χιόνι, με μια απαίσια όμως μυρωδιά, που καλύπτει την Ιώ με ρυθμό 10 εκατοστών το χρόνο. Με αυτό το ρυθμό, η Ιώ θα μπορούσε να αναποδογυρίσει κυριολεκτικά τον εαυτό της μέσα σε μερικά μόνον εκατομμύρια χρόνια.

Οι μικροί δορυφόροι του Δία: Εκτός όμως από τους τέσσερις μεγάλους δορυφόρους του Δία οι υπόλοιποι είναι σχετικά πάρα πολύ μικροί και αποτελούνται από παγωμένα υλικά.  Ο μεγαλύτερος από αυτούς είναι η Αμάλθεια, η οποία έχει διάμετρο 200 περίπου χιλιομέτρων και είναι καλυμμένη με κόκκινο θείο που εκτοξεύεται από τα ηφαίστεια της Ιούς, ενώ η μέση διάμετρος των υπολοίπων είναι γύρω στα 50 χιλιόμετρα. Με τις μελέτες πάντως που έχουν αρχίσει τα τελευταία μερικά χρόνια στους πλανήτες και τους δορυφόρους τους κτίζουμε ένα πολύτιμο οικοδόμημα γνώσης. Η γνώση αυτή είναι χρήσιμη για το δικό μας πλανήτη, γιατί μπορεί να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε ποιες από τις αλλαγές στη Γη μας είναι μέρος μιας φυσικής διαδικασίας, ποιες αλλαγές οφείλονται στη δική μας οικολογική παρέμβαση, καθώς επίσης και ποιες ακριβώς αλλαγές θα πρέπει να κάνουμε, είτε τώρα είτε στο μέλλον, για να εξασφαλίσουμε στον πλανήτη μας τις σωστές εκείνες συνθήκες που θα διασφαλίσουν την ανθρώπινη επιβίωση πάνω του για εκατομμύρια ακόμη χρόνια.

π