Σε καθημερινή βάση τα τηλεσκόπια των σύγχρονων αστεροσκοπείων, παρακολουθούν με προσοχή τα απόμακρα ουράνια αντικείμενα μεγεθύνοντάς τα και συγκεντρώνοντας κυρίως περισσότερο φως απ’ αυτά. Το ανθρώπινο όμως μάτι μπορεί να διακρίνει την ακτινοβολία που προέρχεται από μια πολύ μικρή περιοχή του ηλεκτρομαγνητικού φάσματος. Δεξιά και αριστερά του οπτικού φάσματος βρίσκονται κι άλλων ειδών ακτινοβολίες. Δίπλα στο ερυθρό τμήμα βρίσκεται το υπέρυθρο και οι ραδιοακτινοβολίες, ενώ δίπλα στο ιώδες βρίσκονται οι ακτινοβολίες υψηλής ενέργειας, οι υπεριώδεις, οι ακτίνες Χ και οι ακτίνες γάμα.

Οι περισσότερες από τις ακτινοβολίες αυτές εμποδίζονται από την ατμόσφαιρα να φτάσουν στη Γη. Τα τελευταία όμως 60 χρόνια τα πράγματα έχουν αλλάξει τελείως χάρη στους απογόνους του Σπούτνικ, που έχουν τοποθετηθεί, σαν τροχιακά αστεροσκοπεία, πάνω από την γήινη ατμόσφαιρα. Μ’ αυτόν τον τρόπο μπορούμε σήμερα να λάβουμε και να κατανοήσουμε τα μηνύματα των πρόσθετων αυτών ακτινοβολιών που μας άνοιξαν κυριολεκτικά τα μάτια σ’ έναν κόσμο άγνωστο πριν από τη δεκαετία του 1960.

Τμήμα των υπέρυθρων ακτινοβολιών που έρχονται από το Σύμπαν φτάνουν μέχρι την επιφάνεια της Γης, αλλά το Υπέρυθρα Τροχιακά μας Αστεροσκοπεία είναι 1.000 φορές πιο ευαίσθητο στις ακτινοβολίες αυτές. Οι υπέρυθρες φωτογραφίες που αποτυπώνονται από τα τροχιακά αστεροσκοπεία είναι άλλωστε ιδιαίτερα εντυπωσιακές. Οι φωτογραφίες του αμερικανικού IRAS, το οποίο λειτουργούσε από το 1983, και του ευρωπαϊκού ISO, που λειτουργεί από το 1995, είναι πραγματικά έργα τέχνης επί πλέον των σημαντικών πληροφοριών που μας δίνουν στην προσπάθειά μας να εξιχνιάσουμε τα διάφορα αινίγματα του Σύμπαντος. Με την βοήθεια των οργάνων αυτών έχουμε κατορθώσει να αποτυπώσουμε τις εικόνες απόμακρων αντικειμένων σε αποστάσεις δισεκατομμυρίων ετών φωτός αφού η υπέρυθρη ακτινοβολία που εκπέμπουν ορισμένοι απόμακροι γαλαξίες είναι πολύ πιο λαμπερή από την ορατή. Ο συνδυασμός της υπέρυθρης και της οπτικής φωτογράφησης των γαλαξιών μας αποκαλύπτει επίσης τις τοποθεσίες στις οποίες βρίσκονται ορισμένα αρχέγονα άστρα (στο υπέρυθρο) καθώς επίσης και τα νεότερα άστρα (στο οπτικό τμήμα) των ίδιων γαλαξιών.

Οι παρατηρήσεις στο υπέρυθρο τμήμα του φάσματος είναι ιδιαίτερα σημαντικές για πολλούς λόγους. Πρώτα απ’ όλα η υπέρυθρη ακτινοβολία έχει την δυνατότητα να διαπερνάει τα αέρια και την σκόνη που καλύπτουν τους γαλαξίες και τα νεαρότερα άστρα πολύ καλύτερα από την ορατή ακτινοβολία. Έτσι η χαρτογράφηση του Γαλαξία μας μπορεί να γίνει καλύτερα στο υπέρυθρο απ’ ότι στο ορατό. Οι πλανήτες επίσης καθώς και ορισμένα μικροσκοπικά άστρα, που ονομάζονται «καφέ νάνοι», εκπέμπουν περισσότερη υπέρυθρη ακτινοβολία απ’ ότι ορατή, ενώ η καταγραφή των άστρων και των γαλαξιών που χρησιμεύουν στην χαρτογράφηση του Σύμπαντος και στην καλύτερη κατανόηση του μοντέλου της Μεγάλης Έκρηξης που γέννησε το Σύμπαν πριν από 15 δισεκατομμύρια χρόνια, γίνεται πολύ πιο εύκολα με την μελέτη των υπέρυθρων ακτινοβολιών που έρχονται από εκεί έξω.

Οι απόμακροι γαλαξίες καθώς απομακρύνονται με μεγάλες ταχύτητες από τη Γη αναγκάζουν την ορατή τους ακτινοβολία να μετακινηθεί προς το υπέρυθρο λόγω ενός φαινομένου που μοιάζει με το φαινόμενο Ντόπλερ. Η μετακίνηση αυτή δεν επιτρέπει στα οπτικά μας τηλεσκόπια να καταγράψουν τις ορατές ακτινοβολίες των αντικειμένων αυτών, με τη βοήθεια όμως των υπέρυθρων οργάνων η καταγραφή τους γίνεται άμεσα δυνατή. Επί πλέον ορισμένα βασικά στοιχεία του Σύμπαντος μπορούν να παρατηρηθούν καλύτερα στις υπέρυθρες ακτινοβολίες παρέχοντας έτσι στους ειδικούς επιστήμονες την δυνατότητα να μελετήσουν ορισμένες βασικές διαδικασίες για την γέννηση, την εξέλιξη και τον θάνατο των άστρων, αλλά και των πλανητών που βρίσκονται γύρω τους.

Δεν υπάρχει λοιπόν αμφιβολία ότι τις τελευταίες δεκαετίες με την βοήθεια των διαστημικών αστεροσκοπείων έχουμε κατορθώσει να αναπαραστήσουμε γεγονότα και φαινόμενα που χρειάζονται εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνια για να εξελιχθούν. Έχουμε ήδη ανακαλύψει αντικείμενα που ούτε καν φανταζόμασταν ότι υπάρχουν. Και είναι βέβαιο ότι πέρα από τα όρια των σύγχρονων αστρονομικών μας οργάνων, εκτείνονται πραγματικότητες που ούτε καν να φανταστούμε δεν μπορούμε: διαστημικοί χώροι που ποτέ δεν πρόκειται να δούμε. Γιατί το παράξενο και υπέροχο Σύμπαν στο οποίο ζούμε, θα έχει πάντοτε όλο και πιο νέες εκπλήξεις για όλους όσους προσπαθούν να το κατανοήσουν καλύτερα.

[ESA]

π